From Egypt to South Africa, the Greeks came in their thousands, and then they left
By George Philipas
Today there remain only few Greeks in Africa, mainly in the metropolises of South Africa. These last remnants only hint at a rich past that tied generations of Greeks to the vast African continent. There are some who still remember this prosperous past.
Minis Papapetrou, a retired engineer who grew up in Sudan and now resides in Athens, describes how he and around 200 members of the ‘Greek Community of Sudan’ still meet periodically in the Greek capital. Before Covid disrupted life, they regularly gathered for Christmas and Easter, even though most, including Papapetrou himself, left Africa almost 50 years ago. So powerful is the memory of the place that bonds them.
Antonis Chaldeos
“When we get together, or go to the club, our conversations are all about when we were back in Sudan,” he sighs. “Do you remember that? Do you remember when we went there? It’s a nice feeling to remember the country you were born.”
Papapetrou represents the last in a line of three generations of Greeks whose fortunes ebbed and flowed with those of the continent.
Greeks began arriving in numbers in Africa in the late 19th century. They mainly settled in Egypt and later travelled to Sudan before expanding to far-off places like East and South Africa. They soon found their feet turning to lucrative agri-businesses such as cotton and tobacco as well as banking and trading. At the turn of the 20th century, almost two-thirds of all cotton production from Egypt that fed the textiles factories of Manchester and northern England was produced by Greek settlers.
Greeks were by far the most adventurous foreign community too, venturing far and wide. All this was achieved often in spite of harsh and sometimes deadly conditions.
They suffered many setbacks, some having fought and died with Major-General Charles Gordon in Khartoum during the Mahdi Uprising in 1885. According to Antonis Chaldeos, an expert on Greek migration in Africa and author of eight books on the subject including The Greek Community of Sudan, Gordon compared the Greeks’ defence of Khartoum to that of the Spartans at Thermopylae. Those Greeks that survived the siege were forced to convert to Islam and marry the Catholic nuns who were captured.
Nevertheless Greeks continued to thrive all over Africa numbering over 50,000 in Egypt by the 1940s and 60,000 in Sudan by the mid-1950s. From there though their numbers quickly collapsed. So much so, that today they number no more than a few thousand In Egypt and merely hundreds in Sudan.
The Soweto uprising saw people leaving South Africa fearing a repeat of experiences elsewhere
So what happened?
A simple answer was the wave of nationalisations that swept North Africa following the surge in independence movements. The most significant was that by President Gamal Abdel Nasser of Egypt starting in 1961. Having their livelihoods and businesses taken away almost overnight devastated the Greek community and they departed en masse in the years that followed. Almost 40,000 left Egypt between 1961 and 1967 never to return.
Many migrated to South Africa, but by then a sense of alienation began to set in and the deep ties that had been forged on the frontiers of the Nile and Sahara in the late 19th century and early 20th century were broken.
Evangelos Bourboulis in 1974 in Asmara receiving a business award from the Governor-General of the (then) Ethiopian Province of Eritrea Debebe Haile Maryam
A sense of constant fear for the future set in among the remaining Greeks on the continent. So much so that the collective trauma at the start of South Africa’s Soweto student uprising in 1976 started a mass exodus that continued following the end of apartheid in 1990. The population of the last great centre of Greeks in Africa collapsed from a high of over 100,000 in the mid-1970s to just 35,000 today.
As Chaldeos notes, “the main reason for the exodus was fear for the future. Those people who had experienced similar phenomenon in Egypt and Sudan left because they thought that the next part was nationalisation policy.”
Many though challenge the widely accepted narrative in academic circles of why the Greeks left. Eftychia Mylona, PhD Candidate in Middle Eastern Studies at Leiden University, believes that while nationalisations were kind of the straw that broke the camel’s back, the writing was on the wall decades before.
Eftychia Mylona
“It was a process of events – people were talking about departures for some years.” She says, “this kind of Egypt for Egyptians was not a new slogan that came in the 50s or 60s by Nasser.”
Rather than just being alienated by the African independence movements through changes in citizenship laws and nationalisations, Greek communities themselves had started detaching themselves from their host countries.
The failure to adapt to new realities of national independence are striking given the Greeks’ unique position in both Egyptian and Sudanese society, straddling the social and economic vacuum between the British colonial power and the local population. But seen as a symptom of their success, it becomes more apparent. At first, they were treated as second-class citizens by the British, then came to be accepted as they became affluent. And as they did, their attitudes became firmly aligned with those of the colonist’s, regarding themselves of the same class and enjoying the same privileges.
This led to a defensive, siege mentality and ultimately to a failure to adapt to independence. As Professor Matoula Tomara-Sideris of Panteion University and a leading author and expert on Greek migration in Africa explains, “They saw the threat approaching, but they blocked out their ability to mentally and emotionally process the threat in a way that would have allowed them to form a sustainable collective attitude and response to the liberation movements.”
Today, the last remaining Greeks in South Africa continue to leave en masse. For Greeks of a younger generation, fear for their futures remains key. Yesterday’s fears of nationalisation though have been replaced with fears of finding employment and of crime. Since the mid-20th century, the pull of other centres such as Australia, Canada, the US and even Greece itself is too attractive to resist as the economic fortunes of Africa wane.
The Greeks in Africa look certain to dwindle to almost none. More than anything, the spell that bound them to the continent seems broken.
Professor Matoula Tomara Sideris
For the dying golden generation of settlers though, Africa will forever be their home, wherever they go. Evangelos Bourboulis, an industrialist who was the last of three generations on the continent, left for Athens only when his cotton-seed oil factory was confiscated in the mid-70s by the nationalisation policies of President Mengistu of Ethiopia, bears no grudge.
“There is not one person who was born in Africa that doesn’t want to return. That person doesn’t exist. Because its people are very good. Eritreans were my best friends. One by one, they are all dead now. I am the only survivor.”
The likes of Evangelos Bourboulis and Minis Papapetrou will close an illustrious chapter in Greek history, much-forgotten today but just as brave and tragic as the ancients of old.
Η εγκατάσταση των Ελλήνων στη νεότερη Αίγυπτο και η ιστορικά αποτελεσματική παρουσία τους εκεί διαπιστώνεται στις αρχές του 19ου αιώνα, επί Μωχάμετ Άλη. Η Αίγυπτος του 19ου αιώνα ευνόησε την Ελληνική διασπορά προσφέροντάς της απλόχερα γόνιμο έδαφος, οικονομικό και πολιτικό, για να αναπτύξει εντυπωσιακή δραστηριότητα. Ο Μωχάμετ Άλη υπολόγιζε πολύ στη συμβολή των Ελλήνων παροίκων προκειμένου να υλοποιήσει το πολιτικό του σχέδιο, που συνίστατο στην αποδέσμευση της Αιγύπτου από το οθωμανικό κράτος και την πρόσδεσή της στις Ευρωπαϊκές μητροπόλεις. Αναγκαίο βήμα προς την κατεύθυνση αυτή θεωρούσε την καθιέρωση της εκτατικής καλλιέργειας του βάμβακος και, μέσω αυτής, το ιστορικό άνοιγμα της χώρας προς τη Δύση. Η οργανική συνεργασία των Ελλήνων παροίκων με τις Δυτικές μητροπόλεις ήταν το πλαίσιο αυτής της αμοιβαία επωφελούς διευθέτησης.
Εποποιΐα και η Ευποιΐα είναι δύο εμβληματικά σημαίνοντα που συνοψίζουν το ιστορικό αποτύπωμα του περάσματος των Ελλήνων από τη χώρα του Νείλου. Στην πορεία αυτή η δεσπόζουσα πτυχή είναι «ο δρόμος του βαμβακιού», που παραμένει ακόμη ένας θρύλος για όσους τον έζησαν.
Η εξέλιξη του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού χωρίζεται σε τρείς μεγάλες περιόδους που σηματοδοτούν και την συνολική του ιστορία.
Η πρώτη περίοδος εκτείνεται μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα και αντιστοιχεί στην συγκρότηση και ανάπτυξη της παροικίας. Ανάπτυξη δημογραφική, οικονομική και κοινοτική. Ιδιαίτερα ενισχύθηκε η θέση της παροικίας μετά την αποτυχημένη επανάσταση του Αραμπή (1882) και την κατάληψη της Αιγύπτου από την Αγγλία. Η κυριαρχία των Άγγλων ταυτίστηκε με τη δημιουργία του Quartier Grec στην Αλεξάνδρεια, γεγονός που άλλαξε τον πολιτικό προσανατολισμό της παροικίας. Μία εκδήλωση αυτής της αλλαγής ήταν και το ότι οι Κοινοτικές εκλογές του 1884 ανέδειξαν την Αγγλόφιλη ομάδα των Ζερβουδάκη-Σαλβάγου-Μπενάκη πλάι στους Ράλλη-Αβέρωφ.
Η δεύτερη περίοδος καλύπτει το πρώτο τρίτο του 20ού αιώνα και φτάνει πρακτικά μέχρι το 1930. Εμφανίζει υψηλούς δημογραφικούς ρυθμούς και αντιπροσωπεύει την εν γένει ωριμότητα και ακμή της παροικίας. Ακμή δημογραφική, οικονομική και κοινοτική με επέκταση και στην Ελλάδα, όπου οι Αιγυπτιώτες συμμετέχουν αποφασιστικά στον αστικό μετασχηματισμό τον οποίο προωθούσε ο Βενιζελισμός και ο Ευεργετισμός που ανέπτυξαν. Ακολούθησαν τα ταραγμένα χρόνια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και των επιπτώσεών της σε όλους τους τομείς.
Η τρίτη περίοδος ξεκινά γύρω στο 1930 και έχει ως σταθμούς το 1934 (ψηφίζεται ο Νόμος 51 και θεσμοθετείται ο κρατικός έλεγχος στις ποικιλίες βάμβακος) και το 1937 (καταργούνται οι Διομολογήσεις). Σ’ αυτή την περίοδο η παροικία ακολουθεί την φθίνουσα πορεία του αποικιακού συστήματος και μπαίνει σε κρίση. Κρίση δημογραφική, οικονομική και κοινοτική. Αμέσως μετά το 1952 και την επανάσταση του στρατού καθίστανται εμφανή τα σημεία της δημογραφικής κρίσης και της επακόλουθης διάλυσής της το 1960.
Και στις τρεις αυτές περιόδους η ιστορία έδειξε ότι οι Αιγυπτιώτισσες όλων των κοινωνικών τάξεων συμμετείχαν με τρόπο ουσιαστικό, διακριτό και αναγνωρίσιμο στο γίγνεσθαι της Ελληνικής παροικίας.
Ξένες παροικίες στην Αίγυπτο. Η πολυπληθής ελληνική κατέχει αριθμητικά την πρώτη θέση.
Συγκρότηση και εξέλιξη της παροικίας
Στην πρώτη περίοδο η παροικία συγκροτείται κυρίως μέσω της εισροής ανδρών μεταναστών πού αναζητούσαν έναν τόπο εργασίας και επιβίωσης, συγκεντρώνοντας τις αναγκαίες προϋποθέσεις ώστε η μετακίνησή τους να χαρακτηρίζεται «οικονομική μετανάστευση».
Στην Αιγυπτιακή Απογραφή πληθυσμού του 1897 παρατηρούμε ότι όσο μεγαλώνει η απόσταση από την θάλασσα, δηλαδή από το εύφορο Δέλτα του Νείλου, τόσο περισσότεροι είναι οι άντρες που επιδίδονται μόνοι τους στην περιπέτεια της εγκατάστασης στους δύσκολους εκείνους τόπους, μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα της Αλεξανδρείας και του Καΐρου. Χαρακτηριστικά, στις επαρχίες της Βεχέρας, της Μενουφίας και της Γιαλουμπίας, όπου κυριαρχούσαν οι σκληρές και επίπονες ασχολίες με τη γη κυρίως, ο αριθμός των Ελληνίδων υπολείπεται αισθητά των ανδρών παροίκων.
Από τα δεδομένα αυτά συμπεραίνουμε ότι η συγκεκριμένη μετανάστευση στην Αίγυπτο του 19ου αιώνα εκτός από «οικονομική» ήταν και «έμφυλη», με ό,τι επακόλουθα είχε αυτό στην συγκρότηση της παροικίας. Στη συνέχεια, χάρις στις Αδελφότητες των συντοπιτών που εξασφάλιζαν την σύσφιξη των ανθρώπινων δεσμών στις συνθήκες του μαζικού εκπατρισμού, αλλά και χάρις στα προξενιά που γίνονταν, οι άντρες της παροικίας προτρέπονταν να ταξιδέψουν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους προκειμένου να παντρευτούν τη γυναίκα που τους είχαν προξενέψει στην οικεία Αδελφότητα. Ακολουθούσαν οι «κουμπαριές», που έπλεκαν δεσμούς αλληλοϋποστήριξης και βλέψεις για πιθανή κοινωνική άνοδο, και η οριστική εγκατάσταση και των γυναικών στην παροικία.
Με τον τρόπο αυτό, η «οικονομική μετανάστευση» μετατρεπόταν εύκολα και γρήγορα σε «μετανάστευση εγκατάστασης». Δηλαδή στην αρχή ήταν η ανάγκη που έδιωχνε τους ανθρώπους από τον τόπο τους προς ένα άλλο τόπο όπου ήλπιζαν ότι θα βρουν εργασία και ψωμί για να ζήσουν. Στη συνέχεια οι άνθρωποι αυτοί επέλεγαν ένα νέο τόπο εγκατάστασης, ο οποίος προοριζόταν να γίνει η δεύτερη πατρίδα τους.
Διαμονητήριο που εξέδωσε το Γενικό προξενείο της Ελλάδας στο Κάιρο το 1902 (Συλλογή Ιωάννη Ζήλλη).
Σε αυτές τις συνθήκες οι Αιγυπτιώτισσες επιτελούν ζωτική λειτουργία στο οικογενειακό και κοινωνικό πεδίο. Η δομική συμβολή τους στη συγκρότηση και αναπαραγωγή της παροικίας συνεχώς αυξάνει και τελικά δεσπόζει. Οι οικογένειες που δημιουργούσαν συνιστούσαν τον θεμελιώδη θεσμό, μέσω του οποίου οι άνθρωποι οργάνωναν τη ζωή τους και τις δραστηριότητές τους, ενώ ταυτόχρονα εξασφάλιζαν τη συνέχεια της Ελληνικότητας και της ορθοδοξίας στις συνθήκες της πολυπολιτισμικής και πολυεθνικής αποικιοκρατούμενης Αιγύπτου.
Στην πορεία της, η παροικία ανέδειξε πολλά ζευγάρια που σημάδεψαν την ιστορία του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού. Ενδεικτικά μόνο αναφέρομαι στα ακόλουθα :
Μιχαήλ Τοσίτσας και Ελένη Τοσίτσα
Εμμανουήλ Μπενάκης και Βιργινία Χωρέμη
Μικές Σαλβάγος και Αργίνη Μπενάκη
Θεόδωρος Κότσικας και Δέσποινα Μπενάκη
Μιχάλης Καζούλλης και Μαρίκα Δραγούμη
Γεώργιος Σπετσερόπουλος και Αθηνά Μαλούχου
Σοφοκλής Βενιζέλος και Ζωή Ροδοκανάκη
Απόστολος Πάντος και Αλίκη Μάνου
Παλαιολόγος Γεωργίου και Αλκμήνη Πετρώνδα
Νίκος Ζελίτας (Στέφανος Πάργας) και Στέλλα Κρεμεζή
Έχει ενδιαφέρον εδώ το γεγονός ότι η Αιγυπτιώτισσα σύζυγος δεν κινήθηκε μόνο στη σκιά του συζύγου της. Λειτούργησε και αυτοτελώς στα επίπεδα της μητρότητας, της κοινωφελούς δραστηριότητας, της φιλανθρωπίας, της εκπαίδευσης, της επιστήμης και της υπερεθνικής κοινωνικής αλληλεγγύης, δημιουργώντας αυτό που της ταίριαζε σε ένα περιβάλλον κοσμοπολίτικο και επηρεασμένο από τα Ευρωπαϊκά ρεύματα.
Η οικογένεια Εμμανουήλ Μπενάκη.
Μητρότητα
Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της μητρότητας στις Αιγυπτιώτισσες Ελληνίδες είναι τα ακόλουθα:
Η σπουδαιότητα της μεταναστευτικής ροής για την υποστήριξη της δημογραφικής συγκρότησης και ανάπτυξης της παροικίας. Όπως είπαμε πιο πάνω, στα αρχικά στάδια οι μετανάστες ήταν άντρες, οι οποίοι δεν παντρεύονταν γυναίκες από την Αίγυπτο αλλά από τον τόπο καταγωγής τους με τη διαμεσολάβηση των Αδελφοτήτων, που στην προκειμένη περίπτωση λειτουργούσαν και ως μηχανισμός που εξασφάλιζε νύφες. Ειδικά στην φάση αυτή οι μετανάστριες που εισέρεαν στην Αίγυπτο ήταν νέες γυναίκες. Η απουσία του παραδοσιακού σογιού, που υποστήριζε την μητρότητα ανεξάρτητα από την παρουσία της μητέρας, ήταν καθοριστική ως προς τη σταδιακή μείωση της γεννητικότητας.
Η διαχρονική τάση μείωσης των ρυθμών της δημογραφικής λειτουργίας (β΄ και γ΄ περίοδος). Όπως έδειξε η έρευνά μας για τον ελληνισμό του Καΐρου μεταξύ των ετών 1927-1936 παρατηρήθηκε έντονη μείωση της γεννητικότητας, της οποίας το ποσοστό μειώθηκε κατά το 1/4, από 40‰ σε 30‰ (βλ. πίνακα που ακολουθεί)
Ποσοστά (‰) δημογραφικών συμβάντων της Καϊρινής παροικίας (1907-1946)
Περίοδος
Μέσος πληθυσμός δεκαετίας
Γεννητικότητα
Γαμηλιότητα
1907-1916
17.284,5
40,19
13,95
1917-1926
17.682,5
39,22
13,58
1927-1936
18.532,0
30,60
11,48
1937-1946
16.311,0
36,56
20,16
Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη, Οι Έλληνες του Καΐρου.
Έπεται η γαμηλιότητα, που το ποσοστό της φθίνει κατά περίπου το 1/5, από 14 ‰ σε 11,5‰. Ακολουθεί η θνησιμότητα, το ποσοστό της οποίας μειώνεται κατά το 1/6, από 30‰ σε 25 ‰.
Η μεγάλη καμπή στη δημογραφική λειτουργία της Καϊρινής παροικίας αντιστοιχεί, λοιπόν, στην περίοδο 1927-1936. Πρόκειται για δομικό μετασχηματισμό της παροικιακής δημογραφίας, που αντιστοιχεί στη διαδικασία της δημογραφικής μετάβασης. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η μετάβαση αυτή από το Ανατολικό μοντέλο γαμηλιότητας-γονιμότητας στο Δυτικό πραγματοποιήθηκε κατά το ευρωπαϊκό πρότυπο, με την παράλληλη δηλαδή μείωση της γεννητικότητας και της θνησιμότητας, και μάλιστα με περισσότερο έντονη τη μείωση της γεννητικότητας. Το αρχικό υπόδειγμα δημογραφικής λειτουργίας αντιστοιχούσε σε αυτό της χώρας καταγωγής (Ελλάδα) και μάλιστα με ρυθμούς γεννητικότητας που προσομοιάζουν με αυτούς της χώρας υποδοχής (Αίγυπτος). Ωστόσο, η δημογραφική μετάβαση πραγματοποιήθηκε τελικά σύμφωνα με το πρότυπο των χωρών και των πολιτισμών αναφοράς (Δυτική Ευρώπη). Παρατηρούμε λοιπόν ότι η κοσμοπολίτικη κουλτούρα της Καϊρινής παροικίας αποδέσμευσε το πρότυπο της δημογραφικής της λειτουργίας τόσο από τη χώρα υποδοχής όσο και από τη χώρα καταγωγής και ανέδειξε τους προνομιακούς δεσμούς της με τις ευρωπαϊκές μητροπόλεις.
Επαγγελματικός βίος
Ιδιαίτερη σημασία παρουσιάζει το ζήτημα της γυναικείας επαγγελματικής δραστηριότητας. Στα πρώτα χρόνια ζωής της παροικίας, η εξωτερική γυναικεία απασχόληση φαίνεται να μη συνηθιζόταν στην Αίγυπτο σε κορίτσια μικρότερα των 10 ετών. Έτσι, στην απογραφή του 1897 (βλ. πίνακα που ακολουθεί) μόνο το 20% του συνόλου των αλλοδαπών γυναικών (7.440/37.669) αναφέρεται ως απασχολούμενο και κατά κύριο λόγο ως οικιακές βοηθοί (2.683/7.440, ήτοι το 36% των εργαζομένων), ως εκπαιδευτικοί(1.749/7.440, ήτοι το 24%) και στη νηματουργία-υφαντουργία (1.251/7.440,ήτοι το 17%).
Απογραφή 1897: Επαγγέλματα γυναικών (άνω των 10 ετών) κατά εθνικότητα (Πηγή: Centre d’ études et de documentation économiques, juridiques et sociales – CEDEJ).
Το σύνολο των εργαζομένων Ελληνίδων είναι 17%. Ειδικότερα, στις οικιακές βοηθούς η συντριπτική πλειονότητα ήταν Ελληνίδες (42%), ακολουθεί ο τομέας της εκπαίδευσης (22%) και τελευταίος ο τομέας της νηματουργίας-υφαντουργίας (24%).
Η εργασία, ιδίως για λογαριασμό τρίτων (π.χ. οικιακή βοηθός, υπάλληλος, δασκάλα, κλπ.) έχει συγκεκριμένες απαιτήσεις χρόνου, κόπου και ψυχοδιανοητικής επένδυσης. Οι πόροι αυτοί αφαιρούνται και δεν είναι πλέον διαθέσιμοι για τη μητρότητα. Γι’ αυτό τον λόγο οι διαστάσεις της γυναικείας εργασίας έξω από την οικογένεια αντιπροσωπεύουν ενδείκτη που εκφράζει τη διαθεσιμότητα για μητρική μέριμνα, και κατ’ επέκταση την πραγματικότητα και την αναπαράσταση της μητρότητας στη συγκεκριμένη κοινωνία. Όσο μεγαλύτερες είναι οι διαστάσεις της γυναικείας εργασίας τόσο μεγαλύτεροι είναι οι περιορισμοί και οι πιέσεις που ασκούνται στις μητρικές δραστηριότητες.
Διαπαιδαγώγηση
Ανοιχτά μυαλά, οι πάροικοι από πολύ νωρίς είχαν σε υψηλή αξία την επαγγελματική εκπαίδευση. Τα κορίτσια τους τα έγραφαν στη Σχολή κοπτικής- ραπτικής και αργότερα στην Μέση Εμπορική του Αβερωφείου, που ήταν αντίστοιχη με την Σαλβάγειο επαγγελματική, Σχολή που προτιμούσαν για τα αγόρια τους. Ηθικά στοιχεία σε γενικές γραμμές, ενίσχυαν οικονομικά την πατρική τους οικογένεια και κυριαρχούσε η αλληλοσυμπαράσταση. Γενικότερα τα παιδιά τους ανατρέφονταν με αγάπη αλλά και αυστηρότητα. Ο ρόλος της Αιγυπτιώτισσας μητέρας σε αυτό ήταν καθοριστικός.
Μετά τον πόλεμο, λόγω της βελτίωσης των οικονομικών, πολλοί πάροικοι φρόντιζαν να διαμένουν σε καλές γειτονιές των μεγάλων πόλεων όπου κατοικούσαν, να έχουν ποιότητα ζωής στο σπίτι τους, καλή εκπαίδευση για τα παιδιά τους και να ασχολούνται με εξωσχολικές δραστηριότητες, όπως προσκοπισμός, αθλητισμός, μουσική, θέατρο, μπαλέτο. Διοργάνωναν πάρτι για τα γενέθλιά τους και την ονομαστική τους γιορτή, κυρίως Χριστουγεννιάτικα ρεβεγιόν. Διαμορφώνονταν έτσι άτομα κοινωνικά και φιλοπρόοδα, ενώ οι κοινωνικές εκδηλώσεις της παροικίας αποτελούν σημείο νοσταλγικής αναφοράς για όσες και όσους τα έζησαν.
Όσο περνούσαν τα χρόνια δίνανε μεγαλύτερη βαρύτητα στη μόρφωση. Τα παιδιά έπρεπε να τελειώσουν τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και να αναπτύσσουν την κοινωνικότητά τους μέσα από τις οικογενειακές και φιλικές σχέσεις τους. Αγόρια και κορίτσια μαθήτευαν σε χωριστά κτίρια στα σχολεία τους, αλλά με τους Συλλόγους και τις Αδελφότητες γνωρίζονταν μεταξύ τους και είχαν άνεση στην επικοινωνία τους. Εξ ου και είχαν δημιουργηθεί ειδύλλια με κατάληξη τον γάμο. Στα περισσότερα σπίτια τώρα υπήρχε μία συγγενής, μία γιαγιά ή μία θεία που βοηθούσε στο νοικοκυριό και στην ανατροφή, η οποία περιλάμβανε καλούς τρόπους, καθαρή εμφάνιση, τήρηση του προγράμματος των μαθημάτων, προσέλευση στην εκκλησία, σεβασμό στους μεγαλύτερους.
Αν και καθε νοικοκυριό, πλούσιο ή φτωχό, είχε τη δική του αντίληψη και λειτουργία, σημαντικοί αρωγοί για την καλή ανατροφή των παιδιών τους ήταν το σχολείο, η εκκλησία, η τήρηση από όλους των ηθών και εθίμων που είχαν καθιερωθεί, γεγονός που βάρυνε αποφασιστικά στη σύσφιξη των σχέσεων των παροίκων.
Στους ξενιτεμένους Αιγυπτιώτες κυριαρχούσε το πνεύμα της φιλοπατρίας, γεγονός που ενισχύει την άποψη ότι οι σχέσεις της παροικίας με την Ελλάδα ήταν ιδιαίτερα πυκνές και υποστηρικτικές. Οι Αιγυπτιώτες πάροικοι μοιράστηκαν με τους κατοίκους του ελληνικού κράτους τις κοινωνικές και τις πολιτικές εξελίξεις, τις εθνικές περιπέτειες και τις παγκόσμιες κρίσεις, από τους Βαλκανικούς Πολέμους και τη Μικρασιατική Καταστροφή μέχρι τον Α΄ και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τα αντιαποικιακά κινήματα, που οδήγησαν ένα μεγάλο κομμάτι του Ελληνισμού της διασποράς στην επανασύμπτυξή του στο εθνικό κέντρο.
Από τον πίνακα των πεσόντων που ακολουθεί διαπιστώνουμε ότι πολλοί πάροικοι, από όλα τα κοινωνικά στρώματα της παροικίας, έχασαν τη ζωή τους σε αυτούς τους πολέμους.
Παρόλα αυτά ο Ελληνισμός της Αιγύπτου προσπάθησε με κάθε τρόπο να αμβλύνει τον πόνο από τις ανθρώπινες απώλειες στα πεδία των μαχών. Χαρακτηριστικό είναι το τηλεγράφημα που έστειλε ο πρόεδρος της ελληνικής Κοινότητας Καΐρου, Θεόδωρος Π. Κότσικας, συμπαραστεκόμενος στον αντιπρόεδρο της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας, Νικόλαο Βατιμπέλλα, για τον θάνατο του γιού του.Η στάση λοιπόν και η συμμετοχή των Ελληνικών Κοινοτήτων και των παροικιακών οικογενειών στα αποφασιστικά εθνικά και διεθνή γεγονότα, όπως τα προαναφερθέντα, εικονογραφούν ανάγλυφα τη διάσταση του «κρατικού μηχανισμού υπό κλίμακα», που χαρακτηρίζει τη λειτουργία ολόκληρης της παροικίας Αιγύπτου.
Αριστερά: Ονόματα πεσόντων παροίκων στους πολέμους 1914-1922. Δεξιά: Ο Γεώργιος Β΄ στην Αίγυπτο στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Κοινωφελής δραστηριότητα
Στα τέλη του 19ου αιώνα το ζήτημα της σωματεμπορίας είχε απασχολήσει τους κρατικούς λειτουργούς και τους φιλανθρώπους σε όλα τα Ευρωπαϊκά κράτη. Έτσι, το 1876 ιδρύθηκε στην Ελβετία η Διεθνής Ένωση Προστασίας των Νεανίδων, η National Vigilance Association καθώς και η Traveller’s Aid Society.
Στην Αίγυπτο, οι Ελληνίδες που έφταναν μόνες τους για να βρουν εργασία βρίσκονταν απροστάτευτες και εκτεθειμένες σε πλείστους κινδύνους. Για την προστασία τους, η Βιργινία Μπενάκη ίδρυσε τον Δεκέμβριο 1909 το Άσυλο Προστασίας Ελληνίδων, που λειτουργούσε παράλληλα με τον Διεθνή Σύνδεσμο κατά της Σωματεμπορίας. Μέλη της Κεντρικής Επιτροπής για την σύνταξη του Κανονισμού του Ασύλου ήταν η Βιργινία Μπενάκη (Πρόεδρος) και οι Μπαλάνου, Πηλαβάκη, Θεοδωράκη, Κέπετζη, Κορομηλή και Παπαδοπούλου, προερχόμενες από την ανώτερη κοινωνική τάξη της παροικίας.
Την ίδια εποχή, ήδη στην Αθήνα είχαν αρχίσει να λειτουργούν γυναικείες φιλανθρωπικές ομάδες που συγκέντρωναν γυναίκες διαφορετικών κοινωνικών στρωμάτων προκειμένου να αναπτύξουν σημαντική κοινωφελή δραστηριότητα.
Από αίσθημα υψηλής κοινωνικής ευθύνης, πολλές Αιγυπτιώτισσες, προερχόμενες από όλες τις κοινωνικές τάξεις της παροικίας, συμμετείχαν ενεργά αναπτύσσοντας εξαιρετική δραστηριότητα στον τομέα αυτόν. Δημιουργήθηκαν οι «Σύλλογοι Κυριών» , η «Ελληνική Ένωση Γυναικών Αιγύπτου» και η «Φιλολογική Συντροφιά Ελληνίδων Γυναικών Αιγύπτου». Οι οργανώσεις αυτές πρόσθεσαν στις καθαρά φιλανθρωπικές δραστηριότητες (υποστήριξη των Ορφανοτροφείων, των λαϊκών συσσιτίων, των φτωχοκομείων και των παιδικών εξοχών) και άλλες πρωτοβουλίες κοινωνικής αναμόρφωσης. Τέτοιες ήταν οι Ημερήσιες Σχολές, οι καμπάνιες για την αναμόρφωση του σωφρονιστικού συστήματος, οι επαγγελματικές Σχολές, τα Κυριακά Σχολεία για τον λαό, το κίνημα υπερεθνικής αλληλεγγύης στις αγωνιζόμενες Αιγύπτιες για παραχώρηση ψήφου.
Εμπνεύστηκαν τη δημιουργία στοχευμένων εράνων που γίνονταν τις παραμονές των Χριστουγέννων και του Πάσχα. Τέτοιο ήταν το γνωστό «τριανταφυλλάκι», φτιαγμένο από πολύχρωμο χαρτί, που την Μεγάλη Εβδομάδα κινητοποιούσε ολόκληρη την παροικία και έκανε να συσφίγγονται οι ανθρώπινες σχέσεις των παροίκων. Εμπνεύστηκαν την συγκέντρωση και τη διανομή φαρμάκων για τους απόρους, γεγονός που αντανακλά την πρόνοια που έδειξαν για τις πρώτες κοινωνικές ανάγκες της παροικίας. Καθιέρωσαν το φιλανθρωπικό λαχείο, διάφορες λαχειοφόρες αγορές και χοροεσπερίδες, των οποίων οι εισπράξεις κάλυπταν πολλές ανάγκες της παροικίας και των ιδρυμάτων της.
Το αποτέλεσμα αυτής της λειτουργίας των Ελληνίδων στην Αίγυπτο ήταν να αναπτυχθεί η ιδιαιτερότητα του πολιτισμικού χαρακτήρα της παροικίας και να εδραιωθεί το αίσθημα της εθνικής συνείδησης στον εκτός του περιορισμένου ελληνικού κράτους παροικιακό χώρο.
Το Ελληνικό Νοσοκομείο της Αλεξάνδρειας.
Φιλανθρωπία – ευεργετισμός
Πολλές Αιγυπτιώτισσες ανέπτυξαν την ανθρωπιστική τους λειτουργία με υποδειγματικό τρόπο αναδεικνύοντάς την σε κοινωνική παρέμβαση με μέγιστη σημασία. Πρόκειται για γυναίκες που άσκησαν φιλανθρωπία και δίδαξαν την ανθρώπινη αλληλεγγύη, την αγάπη στον πλησίον και την χριστιανική καλοσύνη.
Γενικά, φιλάνθρωπος είναι ένα άτομο (ο/η δυνάμενος/η) που βοηθάει πλήθος άλλων ατόμων (αδυνάμων). Πρόκειται για μία προσωπική λειτουργία από άνθρωπο σε άνθρωπο που την συναντάμε στην παραδοσιακή κοινωνική ζωή, χαρακτηρίζεται από την διιστορικότητα των παραδοσιακών διανοουμένων και θυμίζει τον τρόπο που λειτουργούσε ο παπάς και ο γιατρός στην παραδοσιακή κοινωνία.
Στην κοινωνία υποδοχής των παροίκων, ο Ισλαμισμός διδάσκει το Σαντακάτ (φιλευσπλαχνία) ως ενδεδειγμένη στάση που ενθαρρύνει όλο τον κόσμο να κάνει το καλό. Το Σαντακάτ , για το οποίο πολύ συχνά μιλάει το Κοράνι, διαφοροποιείται από το Ζακάτ (ευεργεσία) η λειτουργία του οποίου είναι υποχρεωτική αλλά μόνο για τους πλούσιους.
Κάτι ανάλογο γινόταν και στις αρχαίες ελληνικές πόλεις . Η ευεργεσία ήταν υποχρεωτική μόνο για τους εύπορους που μπορούσαν να την πράξουν (κατ’ αναλογία με το Ζακάτ). Αντίθετα, η φιλανθρωπία που αναπτύχθηκε στη νεοελληνική κοινωνία και στην Αιγυπτιώτικη παροικία αποτελεί έκφραση ψυχικής ανάγκης των ανθρώπων που γίνεται με σεμνότητα και ταπεινοφροσύνη χωρίς να επιβάλλεται από την χριστιανική θρησκεία (κατά αναλογία με το Σαντακάτ).
Ο φιλάνθρωπος με τη διασπορά της αγαθοεργίας του ανταποκρίνεται σε προσωπικά αιτήματα συνανθρώπων του καλύπτοντας τις ανάγκες τους. Καλλιεργεί έτσι την ανθρώπινη αλληλεγγύη, την αγάπη στον πλησίον και την χριστιανική ηθική. Το έργο του διακόπτεται υποχρεωτικά με τον φυσικό του θάνατο, που σημαίνει και το τέλος της συγκεκριμένης χειρονομίας από τον συγκεκριμένο άνθρωπο, ενώ το όνομά του πλέον μένει στις προφορικές διηγήσεις μόνο ως ανάμνηση του «καλού και φιλάνθρωπου ανθρώπου».
Ανάμεσα στους Έλληνες της παροικίας, το όνομα της Μαρίκας Καζούλλη στην Αλεξάνδρεια έμεινε στη μνήμη για τη φιλανθρωπική της δράση και την έμπρακτη υποστήριξή της όχι μόνο στους ομογενείς της παροικίας, αλλά και στους συνανθρώπους της του Αιγυπτιακού πληθυσμού. Μεγάλη φιλάνθρωπος, η Μαρίκα Καζούλλη ανέπτυξε σπάνια κοινωνική και φιλανθρωπική δραστηριότητα. Σύζυγος του ευεργέτη Μιχάλη Καζούλλη, κόρη του πρωθυπουργού της Ελλάδας το 1909 Στέφανου Δραγούμη και αδελφή του διπλωμάτη και πολιτικού Ιωνα Δραγούμη, ίδρυσε το 1918 τον «Εθνικό Σύνδεσμο Ελληνίδων Αιγύπτου» που συντηρούσε τα φιλανθρωπικά Ιδρύματα ολόκληρης της ελληνικής παροικίας. Η φιλανθρωπική της όμως δραστηριότητα αναπτύχθηκε και με προσωπικές χειρονομίες ατομικής αρωγής σε φτωχούς ανθρώπους, δραστηριότητα που της προσέδωσε το προσωνύμιο «Μάννα». Ήταν η «Μάννα» του φτωχού που το όνομά της προκαλούσε σεβασμό . Ήταν τόσο μεγάλη η κοινωνική της προσφορά που η ημέρα του θανάτου της (22 Νοεμβρίου 1939) κηρύχθηκε ημέρα πένθους σε ολόκληρη την Αλεξάνδρεια.
Μπενάκειο οικονομικό συσσίτιο.
Αν και η φιλανθρωπία διαφοροποιείται από τον ευεργετισμό, ωστόσο και τα δύο αναπτύχθηκαν στην παροικία με έντονη την γυναικεία έμπρακτη συμμετοχή.
Συγκεκριμένες Αιγυπτιώτισσες της παροικιακής αστικής τάξης, ακολουθώντας την οικογενειακή τους παράδοση, λειτούργησαν και στην κλίμακα του ευεργετισμού, που είναι κατ΄εξοχήν αστική ιδεολογία και πραγματώνεται μέσα από τον κύριο κώδικα της κεφαλαιοκρατικής λειτουργίας, ήτοι του χρήματος. Ανταποκρίθηκαν στο τρίπτυχο της ευεργετικής λειτουργίας και διέθεσαν σημαντικά χρηματικά ποσά για την ιδιαίτερη πατρίδα τους, την παροικία και το εθνικό κέντρο. Η Ελένη Τοσίτσα, σύζυγος του Μιχαήλ Τοσίτσα, ανέλαβε την οικονομική κάλυψη προκειμένου να δημιουργηθεί το Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα και ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής. Η Βιργινία Μπενάκη , σύζυγος του Εμμανουήλ Μπενάκη, δημιούργησε το Δημοτικό πολυιατρείο Αθηνών. Η Ευφροσύνη Ιωνίδη, σύζυγος του Δημητρίου Κασσαβέτη, είναι ευεργέτιδα του Ωδείου Αθηνών ενώ η Ιωάννα Καζούλλη, σύζυγος του Παναγιώτη Αριστόφρωνος, ανέλαβε την δαπάνη για τις απαλλοτριώσεις και τις ανασκαφές στην Ακαδημία Πλάτωνος και κληροδότησε μέρος του οικοπέδου της βίλας της στην Κηφισιά, προκειμένου να χτιστεί το νοσοκομείο ατυχημάτων ΚΑΤ.
Οι ξεχωριστές αυτές Αιγυπτιώτισσες πραγματοποίησαν μία προσωπική διαδρομή με όρους ατομικής εποποιίας και ευποιίας στην υπηρεσία του κοινού αγαθού. Υπηρέτησαν τους θεσμούς, την υγεία, την παιδεία, τον πολιτισμό. Με το ευεργέτημά τους προσέφεραν όχι μόνο σε έναν άνθρωπο που είχε κάποια συγκεκριμένη ανάγκη, όπως έκαναν όσες ανέπτυξαν την φιλανθρωπία. Προσέφεραν στο σύνολο των ανθρώπων, αφού υπηρετώντας τους θεσμούς δημιούργησαν νοσοκομεία, σχολεία, ωδεία και μουσεία. Λειτούργησαν δηλαδή όχι ως παραδοσιακοί διανοούμενοι (φιλάνθρωποι) αλλά ως οργανικοί διανοούμενοι (με την Γκραμσιανή έννοια) και προσέφεραν τα μέγιστα στην οργάνωση της κοινωνίας, καθώς ως ευεργέτες διεκπεραίωσαν έργα στη θέση της συντεταγμένης πολιτείας και των συλλογικοτήτων. Τα έργα τους παραμένουν σε λειτουργία και μετά τον θάνατό τους, καθώς και η αναγνώριση του έργου τους.
Γυναικεία εκπαίδευση
Στη διάρκεια του 19ου αιώνα, το ζήτημα της γυναικείας εκπαίδευσης απασχόλησε πολύ τόσο την μητροπολιτική Ελλάδα όσο και τον χώρο του παροικιακού Ελληνισμού. Το ενδιαφέρον τους για την ανάπτυξη της εκπαίδευσης των γυναικών βρισκόταν σε ευθεία αναλογία με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Ωστόσο, όπως είναι αναμενόμενο, η εκπαίδευση των κοριτσιών στην παροικία της Αιγύπτου αρχίζει πολύ αργότερα από τα αγόρια, όταν άρχισαν να εμφανίζονται τα «Σχολεία κορασίδων» (Παρθεναγωγεία) σε όλες τις Ελληνικές Κοινότητες.
Στην Αλεξάνδρεια οι αδελφοί Θεόδωρος και Μιχαήλ Τοσίτσας το 1854 ίδρυσαν και λειτούργησαν την «Τοσιτσαία Σχολή θηλέων». Το 1878 ιδρύεται η Αβερώφειος Σχολή Αλεξανδρείας, που το 1909-10 μετονομάστηκε σε «Αβερώφειο Παρθεναγωγείο-Διδασκαλείο». Την ίδια χρονιά ολοκληρώθηκε το κτήριο που στέγασε την τότε Ζερβουδάκειο Αστική Σχολή αρρένων και το οποίο αργότερα έγινε μικτής φοίτησης. Το 1918-19 το Αβερώφειο Διδασκαλείο μετονομάζεται σε «Ανώτερο Αβερώφειο Παρθεναγωγείο» και το 1935-36 σε «Αβερώφειο γυμνάσιο θηλέων», ενώ δημιουργείται και η «Μέση Εμπορική Σχολή» του Αβερωφείου. Από το 1926 αρχίζει την λειτουργία της η «Φαμηλιάδειος Δημοτική Σχολή αρρένων και θηλέων».
Σχολείο θηλέων στην Αλεξάνδρεια.
Εν τω μεταξύ, στα τέλη Οκτωβρίου 1883 ο Ευάγγελος Αχιλλόπουλος, από την Δρέσδη όπου βρισκόταν, κληροδότησε στην κοινότητα 15.000 λίρες Αιγύπτου προκειμένου να ιδρυθεί το «Αχιλλοπούλειο Παρθεναγωγείου Καΐρου».
Παράλληλα ιδρύθηκαν επαγγελματικές Σχολές γυναικών όπου διδάσκονταν κοπτική, ραπτική και πλέξιμο. Η εξέλιξη αυτή έρχεται να συναντήσει ανάλογες κινήσεις που γίνονταν στην Αθήνα από το ζεύγος Χίλλ, την Καλλιρόη Σιγανού-Παρρέν και την Σεβαστή Καλησπέρη.
Η αξία της γνώσης στα κορίτσια, κυρίως των ανώτερων και μέσων κοινωνικών τάξεων της παροικίας, αντανακλάται στον αυξανόμενο αριθμό κοριτσιών που παρακολουθούσαν την σχολική εκπαίδευση. Όχι μόνο στα Κοινοτικά σχολεία αλλά και σε πολλά ιδιωτικά ξένα Σχολεία – κυρίως στα Γαλλικά και στα Ιταλικά.
Η εκπαίδευση των Αιγυπτιωτισσών είχε δύο στόχους: τη μόρφωση οικοδεσποινών, που θα εξασφάλιζαν γαλήνη και ασφάλεια στην οικογενειακή ζωή, και την εκπαίδευση διδασκαλισσών. Η επιλογή του κατάλληλου χώρου για την μόρφωση των παιδιών τους, καθώς και η αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων για την καλύτερη εξωοικιακή επαγγελματική τακτοποίηση των επιστημονικά ειδικευμένων κοριτσιών, απασχόλησε τους Αιγυπτιώτες γονείς.
Άνθρωποι δραστήριοι και οξυδερκείς, πολλοί από αυτούς αποφάσισαν να στείλουν τις κόρες τους στην Αθήνα προκειμένου να φοιτήσουν εσώκλειστες στα Αρσάκεια Σχολεία Ψυχικού. Το μελλοντικό σχέδιο ήταν να εργαστούν ως δασκάλες στα Κοινοτικά σχολεία της Αιγύπτου ή όπου αλλού θα μπορούσαν να είναι απαραίτητες. Η μελέτη στο Αρχείο του Αρσακείου για τις Αιγυπτιώτισσες που μαθήτευσαν εκεί την 30ετία 1892-1921 παρέχει πολύτιμες πληροφορίες αναφορικά με την ηλικία τους, τον ακριβή τόπο καταγωγής τους καθώς και την κοινωνική τους προέλευση, όπως προκύπτει από το αναγραφόμενο επάγγελμα του πατέρα τους.
Διαπιστώθηκε ότι η μεγάλη πλειοψηφία των κοριτσιών έρχονταν από την Αλεξάνδρεια, ένας μικρός αριθμός μαθητριών ήταν από το Κάιρο και ελάχιστες από την Μανσούρα. Εκεί, οι Αιγυπτιώτισσες βρέθηκαν ανάμεσα σε άλλα κορίτσια ομογενών που προέρχονταν από την Ρωσία, Γερμανία, Ιταλία, την Κωνσταντινούπολη, τις Κυδωνίες, το Βουκουρέστι, την Τεργέστη, τη Σμύρνη, την Οδησσό, ακόμη και από την Νέα Υόρκη, γεγονός που εικονογραφεί και τις διαστάσεις της Ελληνικής διασποράς . Από το Αρσάκειο πήρε το πτυχίο της δασκάλας το 1878 η Καλλιρόη Παρρέν που αργότερα έγινε διευθύντρια στο Παρθεναγωγείο Οδησσού. Το έτος 1920 διακρίνουμε στο μαθητολόγιο την Στέλλα Κρεμεζή από την Αλεξάνδρεια, με πατέρα παραγγελιοδόχο ( εμπορικές λειτουργίες) η οποία στην ηλικία μόλις των 19 ετών φοιτά στο Αρσάκειο και είναι υποψήφια δασκάλα. Όταν επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια παντρεύτηκε τον λόγιο Νίκο Ζελίτα(1888-1938). Περισσότερο γνωστός με το όνομα Στέφανος Πάργας , ο Νίκος Ζελίτας ήταν εκδότης του περιοδικού «Γράμματα» και ιδρυτής του εβδομαδιαίου περιοδικού «Παναιγύπτια».
Η διδασκαλική μόρφωση των κοριτσιών συνέβαλε στην ενδυνάμωση της εθνικής τους ταυτότητας και μέσω της επαγγελματικής τους αποκατάστασης διευκολύνθηκε η προσαρμογή τους στις νέες κοινωνικές συνθήκες που διαμορφώνονταν τότε στον Αιγυπτιακό πολυεθνικό χώρο. Πολύ παραστατική η Αλεξανδρινή εκπαιδευτικός Αθηνά Ρουσσάκη το 1912 συμπύκνωσε τις νέες κοινωνικές ευαισθησίες και προοπτικές στο σύνθημα «Τόπο στις γυναίκες». Λίγο αργότερα ο μυθιστoριογράφος Κώστας Τσαγκαράδας, με καταγωγή από το Πήλιο, γνώστης των καθημερινών εξελίξεων στην παροικία, καταπιάστηκε με την ιστορία των γυναικών (The history of women) κάνοντας αναφορά σε 1000 γυναίκες διαφορετικών λαών και εποχών. Το 1926 δημοσίευσε το έργο του Women under androcracy, βιβλίο που η Αγγελική Παναγιωτάτου του ζήτησε να το παρουσιάσει στη «Φιλολογική Συντροφιά Ελληνίδων Κυριών Αιγύπτου» που εκείνη διηύθυνε.
Το 1929 ιδρύθηκε η Διδασκαλική Ένωση Αλεξανδρείας και Καΐρου . Οι σκοποί της Ένωσης ήταν συντεχνιακοί και απέβλεπαν στη βελτίωση της πνευματικής και της οικονομικής θέσης των εκπαιδευτικών ολόκληρης της παροικίας. Στις δραστηριότητές της πολύ γρήγορα συμπεριέλαβε την οργάνωση διαλέξεων και συνεδρίων επιστημονικού και κοινωνικού περιεχομένου, στα οποία συμμετείχαν και μέλη άλλων Διδασκαλικών Ενώσεων.
Τον Απρίλιο 1931, στο πρώτο Διδασκαλικό Συνέδριο Αλεξανδρείας εντυπωσίασε η εισήγηση της διευθύντριας του Παρθεναγωγείου του Πορτ – Σαΐντ, Καίτης Μαλανδρή. Στο θέμα των ορίων της γυναικείας επαγγελματικότητας διατύπωσε τη δική της άποψη, εμφανώς επηρεασμένη από τον προλεταριακό χώρο του Πόρτ – Σαΐντ και από τις φεμινιστικές διακηρύξεις της Αιγυπτίας Doria Shafik, που τότε έδινε μεγάλο αγώνα υπερασπιζόμενη τις γυναίκες και την γυναικεία υπόθεση. Μπροστά στις νέες κοινωνικές απαιτήσεις λοιπόν η Μαλανδρή διακήρυξε ότι έβλεπε τις γυναίκες «όχι μόνο να εργάζονται και να λαμβάνωσι υπεύθυνο δράση, αλλά και να επιζητούν αναγνώρισιν δικαιωμάτων». Τις ίδιες απόψεις υποστήριζαν η καθηγήτρια του Αβερωφείου Αλεξανδρείας Ηρώ Αρμενοπούλου και η διευθύντρια του επιφανούς αυτού Σχολείου Αλκμήνη Πετρώνδα.
Ωστόσο, στο ίδιο Διδασκαλικό Συνέδριο η εισήγηση της Πηνελόπης Χριστάκου, διευθύντριας του Αχιλλοπουλείου Παρθεναγωγείου Καΐρου, ήταν σε διαφορετική κατεύθυνση. Στο ζήτημα «Ποία είναι η θέσις της γυναίκας μέσα στην κοινωνία και ποίαι πρέπει να είναι αι εκπαιδευτικαί της κατευθύνσεις», η συντηρητική Χρηστάκου στηλίτευσε την γυναικεία επαγγελματικότητα και πρότεινε «να περιοριστεί η γυναίκα στα καθαρά γυναικεία επαγγέλματα, όπως ήταν τα ιατρικά», και επισήμανε (τιμώντας ίσως και τη θέση της ως διευθύντριας) την πληρότητα των γνώσεων που παρέχονταν στα κορίτσια του Αχιλλοπουλείου Παρθεναγωγείου.
Η ουσιαστική απόκλιση των εισηγήσεων των δύο διευθυντριών της παροικίας, πέρα από τη διάσταση των απόψεων, προδίδει και την ένταση των συζητήσεων μεταξύ των εκπαιδευτικών του χώρου αλλά και της ευρύτερης ακαδημαϊκής και πολιτικής κοινότητας της εποχής.
Ας σημειωθεί εδώ ότι ο Πρύτανης και Καθηγητής της ΦΜΣ Αθηνών, Αντώνης Χρηστομάνος, το 1897 υποστήριζε ότι «η χειραφέτηση των γυναικών εγένετο ήδη συρμός και θα ήτο μάταιος αναχρονισμός να καταπολεμήται παρ’ ημίν. Οφείλομεν να ανεχώμεθα αυτάς και να μήν παρακωλύωμεν την επιστημονικήν ανάπτυξιν του γυναικείου φύλου, αλλά και να μην ενισχύωμεν αυτάς δι’ υπερβολικής ενθαρρύνσεως». Τις απόψεις του Αντώνη Χριστομάνου αντέκρουσε 30 χρόνια αργότερα ο Καθηγητής της Ιατρικής Σχολής και Πρόεδρος της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών Κωνσταντίνος Μέρμηγκας όταν, το 1927, δημόσια υποστήριζε ότι «θα έπρεπε να αποκλείονται οι γυναίκες από της πανεπιστημιακής παιδεύσεως«.
Γυναίκες επιστήμονες
Για την Αιγυπτιώτισσα Αγγελική Παναγιωτάτου (1875-1954), με καταγωγή από τη Θηνιά της Κεφαλονιάς, το ερώτημα «εάν οι επιστήμες έχουν φύλο» δεν είχε βάση και δεν έπρεπε ούτε να συζητείται. Η Αγγελική Παναγιωτάτου είναι η πρώτη γυναίκα που αποφοίτησε από την Ιατρική Αθηνών. Αντιμετώπισε βέβαια το ανδροκρατούμενο περιβάλλον (1893-1897) στα αμφιθέατρα της Ιατρικής Σχολής και τα θορυβώδη επιφωνήματα των συμφοιτητών της «στην κουζίνα, να πάς στην κουζίνα σου»!
Εκείνα τα χρόνια ήταν άθλος για μία γυναίκα ακόμη και να ονειρευτεί ότι θα γινόταν γιατρός. Ωστόσο, η Αγγελική Παναγιωτάτου έγινε όχι μόνο γιατρός αλλά και Καθηγήτρια της Ιατρικής, στον Τομέα της Υγιεινής και Τροπικής Παθολογίας. καθώς και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Εμπνευσμένη Ελληνίδα η Παναγιωτάτου, όταν το 1900 επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια ανέπτυξε σημαντική κοινωνική και ανθρωπιστική δράση. Με δική της πρωτοβουλία λειτούργησε το «Κυριακάτικο Σχολείο» που παρείχε βασική μόρφωση στους εργαζόμενους παροίκους. Ίδρυσε τις «παιδικές εξοχές» που στις περιόδους των σχολικών διακοπών βοηθούσαν τα οικονομικά αδύναμα παιδιά της παροικίας. Το 1934 ίδρυσε την Φιλολογική Συντροφιά Κυριών Αιγύπτου, γνωστή με το όνομα «Φιλολογικό σαλόνι» της Παναγιωτάτου, που λειτούργησε ως το 1954. Διετέλεσε Σύμβουλος του Μπενακείου Ορφανοτροφείου, στέλεχος του Συλλόγου «Πτολεμαίος» και μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Ελληνίδων.
Γιατρός υγιεινολόγος η Παναγιωτάτου για πολλά χρόνια εργάσθηκε κοντά στον μικροβιολόγο Καθηγητή Στέφανο Καρτούλη. Στα τέλη του 19ου αιώνα οι επιδημίες χολέρας και πανώλης (πανούκλα) ήταν εξαιρετικά θανατηφόρες στην Αίγυπτο. Για την θανατηφόρα ασθένεια γράφει ο γιατρός και επιφανής πάροικος του Καΐρου Διονύσιος Οικονομόπουλος ότι «από τον Οχτώβρη του 1895 ως το Φλεβάρη του 1896 πέφτει νέα επιδημία πανούκλας, με σαράντα χιλιάδες θύματα». Μπροστά στην επείγουσα αυτή κατάσταση, η Αγγελική Παναγιωτάτου αποσύρθηκε στο λοιμοκαθαρτήριο του Ελ Τορ και εκεί, στους πρόποδες του όρους Σινά όπου βρισκόταν το λοιμοκαθαρτήριο, μελέτησε τις επιδημίες και πρότεινε τρόπους ίασής τους. Για το συγκεκριμένο ερευνητικό της έργο βραβεύθηκε το 1902 από την Αιγυπτιακή Κυβέρνηση με το παράσημο του Τάγματος του Νείλου. Η Αγγελική Παναγιωτάτου είναι η πρώτη γυναίκα που βραβεύθηκε από την Αιγυπτιακή Κυβέρνηση. Η πρώτη βραβευμένη γυναίκα στην Αίγυπτο είναι Αιγυπτιώτισσα!
Η Αγγελική Παναγιωτάτου στο γραφείο της
Πολιτική συνείδηση και υπερεθνική αλληλεγγύη
Οι επιφανείς και επώνυμες αυτές γυναίκες είναι αντιπροσωπευτικά δείγματα της συμβολής της Αιγυπτιώτισσας Ελληνίδας στη πρόοδο της εκπαίδευσης, της επιστήμης, της κοινωφελούς δραστηριότητας, της φιλανθρωπίας και του ευεργετισμού στην παροικία.
Πολλές μαρτυρίες συγκλίνουν στο ότι και οι Αιγυπτιώτισσες των λαϊκών τάξεων καλλιεργούσαν και διατηρούσαν αγαθές σχέσεις και ισχυρούς δεσμούς με τις Αιγύπτιες γυναίκες και γενικότερα με τον Αιγυπτιακό λαό.
Η ανάπτυξη πολιτικής συνείδησης τις έκανε όλο και περισσότερο να συνειδητοποιούν τα προβλήματα από την έλλειψη της γυναικείας χειραφέτησης. Στις αρχές του 20ου αιώνα είδαμε την Αγγελική Παναγιωτάτου να μάχεται στα αμφιθέατρα της Ιατρικής Σχολής Αθηνών για τα δικαιώματα των γυναικών στην μάθηση. Την ίδια εποχή, η εκπαιδευτικός Αθηνά Ρουσσάκη-Γερμανού συμπυκνώνοντας τις νέες κοινωνικές ευαισθησίες και προοπτικές έκλεινε τις δημόσιες ομιλίες της με το πρόσταγμα «κάντε τόπο στις γυναίκες».
Πρωτοπόρος του γυναικείου κινήματος στον Αιγυπτιακό χώρο ήταν η Huda Sha’arawi (1879-1947). Γεννημένη στην Μίνια το 1879 μετείχε στον οργανισμό «Αιγυπτιακή Ένωση γυναικών» και μέχρι τον θάνατό της το 1947 στο Κάιρο αγωνίστηκε για τα δικαιώματα των γυναικών. Παράλληλα, η εμφάνιση της Αιγυπτίας φεμινίστριας Doria Shafik (1908-1975) άνοιξε ένα καινούριο κεφάλαιο στο ζήτημα της υπερεθνικής αλληλεγγύης. Γεννημένη το 1908 στην Τάντα, η Doria Shafik το 1948 οργάνωσε το κίνημα Πέντ Αλ Νείλ ( ένωση κοριτσιών του Νείλου) προκειμένου να ενισχυθεί η πολιτική συνειδητοποίηση των γυναικών της Αιγύπτου και να τους δοθεί το δικαίωμα ψήφου. Τον Φεβρουάριο 1951 μαζί με τις Ragia Ragab, Fathia Al Falaky, Amina Shokry και άλλες πέντε Αιγύπτιες, ηγήθηκε της πρώτης γυναικείας διαδήλωσης στην Αίγυπτο. Ακολούθησαν κι άλλες κινητοποιήσεις σε συνδιοργάνωση με το Συνδικάτο Δημοσιογράφων.
Στις 16 Ιανουαρίου 1956, μετά την επανάσταση του Ιουλίου 1952, ψηφίστηκε το πρώτο Αιγυπτιακό Σύνταγμα, «Το Σύνταγμα του 1956». Στο Σύνταγμα αυτό η Αιγυπτιακή κυβέρνηση αναγνώρισε το δικαίωμα ψήφου στις Αιγύπτιες δίνοντάς τους το δικαίωμα συμμετοχής τους και εκλογής τους στις κοινοβουλευτικές εκλογές. Οι Αιγυπτιώτισσες , με ιδιαίτερη ευαισθησία στο ζήτημα της παροχής ψήφου στις γυναίκες, υποστήριξαν τα αιτήματα των αδελφών τους Αιγυπτίων. Η «Ελληνική Ένωση Γυναικών Αιγύπτου» και η «Αιγυπτιακή Ένωση Γυναικών» βρέθηκαν στην ίδια πορεία πολιτικής συνειδητότητας και υπερεθνικής αλληλεγγύης.
Σύνοψη
Ο Αιγυπτιώτης Ελληνισμός εξελίχθηκε και άνθησε εντασσόμενος στο παγκόσμιο σύστημα οικονομικών σχέσεων και συναλλαγών που βασιζόταν στην αποικιακή κυριαρχία των Ευρωπαϊκών Μητροπόλεων. Η κρίση και κατάρρευση του παγκόσμιου αποικιοκρατικού συστήματος συμπαρέσυρε και τον Αιγυπτιώτη Ελληνισμό.
Οι λόγοι για τους οποίους η παροικία δεν κατόρθωσε να αντεπεξέλθει στη δοκιμασία της Νασερικής επανάστασης αναπροσαρμόζοντας τις δραστηριότητές της- όσο ίσως το επέτρεπαν οι νέες συνθήκες – είναι ένα πρόβλημα ακόμη ανοιχτό για την ιστορική έρευνα.
Δημογραφικά, κοινωνικά και οικονομικά η παροικία δεν είναι σήμερα αυτό που ήταν άλλοτε. Μετά την φυγή τους, οι Αιγυπτιώτες τράβηξαν τις προσωπικές τους διαδρομές στις χώρες όπου έχουν διασπαρεί.
Τώρα η Αίγυπτος είναι η χώρα της απουσίας για τους Έλληνες. Ωστόσο η αναφορά των Αιγυπτιωτισσών σε αυτήν αποτελεί στοιχείο της ταυτότητάς και της αξιοπρέπειάς τους. Ταξιδεύουν την κληρονομιά των σπουδαίων χρόνων της παροικίας στη μνήμη τους, στη νοοτροπία τους, στον τρόπο ζωής τους, στα όνειρά τους.
Ευχαριστίες
Θερμά ευχαριστώ την αλεξανδρινή κυρία Νίνα Παπαναστασίου, η οποία μοιράστηκε μαζί μου εμπειρίες, μνήμες και γνώσεις από τη ζωή της παροικίας, καθώς και τον υποψήφιο διδάκτορα Σάμεχ Ελλαμπόντι για τις αναζητήσεις του στις αιγυπτιακές εφημερίδες.
Η Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη είναι Καθηγήτρια του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
Βιβλιογραφία
Αιγυπτιακή Εφημερίδα Αχέρ Σαά, «Το σχέδιο της Doria στη διαδήλωση της Βουλής », Κάιρο, 2 Μαρτίου 1951
Αιγυπτιακή εφημερίδα Αλ Αχμπάρ, «Η απεργία πείνας της Doria Shafic», Kάιρο, 13 Μαρτίου 1954
Αιγυπτιακή εφημερίδα Αλ Αχράμ, «9 Αιγύπτιες αρχίζουν απεργία πείνας μέσα στο Συνδικάτο Δημοσιογράφων», Κάιρο, 18 και 20 Μαρτίου 1954
Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη, Ευεργετισμός και Προσωπικότητα. Ευεργέτες Έλληνες του Καίρου (2 τόμοι), εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2002
Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη, «Αιγυπτιώτης ευεργετισμός. Συλλογική εποποιία και ατομική ευποιία», Πρακτικά Ημερίδας του Μουσείου Μπενάκη με θέμα Το φαινόμενο του ευεργετισμού στη νεότερη Ελλάδα, Αθήνα 2006
Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη, Οι Έλληνες του Καίρου, εκδόσεις Κέρκυρα, Αθήνα 2007
Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη, Ο Αιγυπτιώτης Ελληνισμός στους δρόμους του βαμβακιού, εκδόσεις Κέρκυρα, Αθήνα 2011
Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη, Ευεργετισμός και νεοελληνική πραγματικότητα, εκδόσεις Κέρκυρα, Αθήνα 2016
Α.Θ.Πολίτης, Ο Ελληνισμός και η Νεωτέρα Αίγυπτος, εκδόσεις Γράμματα, Αλεξάνδρεια 1930
Ν. Αρμαδώρος, Ο Πάροικος, εκδόσεις Ελληνική Κοινότητα Καΐρου, 1992
Μανώλης Γιαλουράκης, Η Αίγυπτος των Ελλήνων, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2006
Αντώνιος Σακτούρης, Έκθεσις του εν Αλεξανδρεία Β΄ Γενικού Προξένου περί εμπορίας, γεωργίας, βιομηχανίας, ναυτιλίας κ.λ.π. της Αιγύπτου από του έτους 1884 έως το 1913, Αθήνα, 1915
Στρατής Τσίρκας, Ο Καβάφης και η εποχή του, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, 1995
Νίκος Ψυρούκης, Το νεοελληνικό παροικιακό φαινόμενο, εκδόσεις Επικαιρότητα, Αθήνα 1974
Νίκος Σβορώνος, Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1986
Matoula Tomara-Sideris, “Egyptian Hellenism and Benefaction”, Journal of the Hellenic Diaspora, v. 29.1, Pella Publishing Co,NY 2003
Matoula Tomara-Sideris, “Women’s Status in the Greek Colonies of Egypt”, Evi Tastsoglou (ed.), στο Women, Gender, and Diasporic Lives. Labor, Community, and Identity in Greek Migrations, Lexington Mellen press, USA, 2009
Matoula Tomara-Sideris, Benefaction in Modern Greece. Theory and History, Kerkyra, Athens 2017
Η
συμβολή των Βλάχων
Ευεργετών στη διαμόρφωση
της Νεότερης Ελλάδος
Καθηγήτρια Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη
Πάντειο Πανεπιστήμιο
Είναι
γνωστή η συμβολή
των Βλάχων στην
Εθνεγερσία και στο
Εθνικό γίγνεσθαι.
Ο Ρήγας Φεραίος, γεννημένος στο
Βελεστίνο (1767- 1798) είναι
πρωτεργάτης του Νεοελληνικού
διαφωτισμού, φλογερός κήρυκας της
Εθνικής παλιγενεσίας καθώς
και της απελευθέρωσης
όλων των Βαλκανικών
λαών από τον
Οθωμανικό ζυγό.
Βλάχοι ήταν όσοι
πρώτοι έτρεξαν στο
πλευρό του Αλέξανδρου
Υψηλάντη, όταν σήμανε η
ώρα του αγώνα.
Ο Νικόλαος Στουρνάρης, γεννημένος στο
Μέτσοβο (1806-1852) υπερασπίστηκε
το πολιορκημένο Μεσολόγγι
όπως και τα
θρυλικά παιδιά της
Σαμαρίνας, που ήταν Βλάχοι αρματωμένοι.
Ο Αλέξανδρος Σβώλος, από το
Κρούσοβο (1892- 1956) διαπρεπής
συνταγματολόγος, συνέβαλε τα μέγιστα
στη διαμόρφωση του
νομικού υπόβαθρου της
Νεοελληνικής θεσμικής και
πολιτικής πραγματικότητας.
Την
Εθνεγερσία υμνούν οι
Βλάχοι ποιητές Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1824-1879) με καταγωγή από
την Βαλαώρα της
Ηπείρου και ο
εξάδελφός του Γεώργιος
Ζαλοκώστας ( 1805-1858 ) από
το Συρράκο.
Πληθυσμός
ανήσυχος και διασπορικός, οι Βλάχοι
οδίτες δημιουργούν την «
Βλαχική διασπορά» , που αποτελεί
ένα μεγάλο κεφάλαιο
της Νεοελληνικής Ιστορίας.
Από
τον 17ο αιώνα πραγματοποιούν υποδειγματικές ατομικές
και συλλογικές διαδρομές. Στήνουν ανθηρούς
οικισμούς και Κοινότητες
Γραικο-Βλάχων στα Βαλκάνια, στην Αυτοκρατορία
των Αψβούργων και
στην Κεντρική Ευρώπη, ενώ
μετακινούνται και Ανατολικά
μέχρι την Κωνσταντινούπολη, τον Εύξεινο
Πόντο και την
Ρωσία.
Η
Μοσχόπολη, το Κρούσοβο, το Μοναστήρι, το
Σεμλίνο, η Αδριανούπολη, η Φιλιππούπολη
και τόσες άλλες, αποτελούν σημαντικές
Κοινότητες Ρωμαίων Μακεδονοβλάχων, με ιδιαίτερη
παρουσία στον τόπο
και στον χρόνο, στην
ιστορία.
Μετά
την εγκατάστασή τους
εκεί μερίμνησαν για
την καλή θεσμική
και κοινωνική τους
λειτουργία. Φρόντισαν να καλύψουν
τις εσωτερικές ανάγκες
των Κοινοτήτων τους
χτίζοντας εκκλησίες,
νοσοκομεία και σχολεία
με αποτέλεσμα να διακριθεί η
ιδιαιτερότητα του πολιτισμικού
τους χαρακτήρα και
να εδραιωθεί το
αίσθημα της Εθνικής
ταυτότητας και συνείδησης
στον εκτός του
περιορισμένου Ελληνικού κράτους
παροικιακό τους χώρο.
Οι
Βλάχοι ασχολήθηκαν με την κτηνοτροφία
και την βιοτεχνική
παραγωγή μάλλινων υφασμάτων, την αργυροχοία, μεταλλοτεχνία, σιδηρουργία,
με το
εμπόριο. Σταδιακά έγιναν μεταπράτες
και διακινητές κάθε
είδους εμπορεύματος.
Έστησαν
αποτελεσματικά οικονομικά και
εμπορικά δίκτυα που
μέχρι τις αρχές
του 20ου αιώνα
απλώνονταν από την
Οδησσό έως την
Βιέννη και την
Λειψία και από
τον Δούναβη μέχρι
τον Νείλο, ενώνοντας εμπορικά
την Ανατολή με την Ευρώπη.
Υπηρέτησαν
με συνέπεια τον Κοινοτισμό.
Το πρώτο
γραπτό καταστατικό του
Κοινού για την
εκπαιδευτική πολιτική και
την συνεταιρική – συντροφική
ανάπτυξη της αυτοδιοικούμενης Κοινότητας
ψηφίστηκε το 1813
στη συνέλευση των Βλάχων
κατοίκων στο Μελένικο.
Και είναι
γνωστοί οι Βλάχοι
για την ισχύ
του Κοινωνικού δεσμού, του
«συνανήκειν» στην Κοινότητα
και της ευθύνης
εκάστου για τα
κοινά, της αλληλεγγύης και
του συνεταιρίζεσθαι.
Ο
ακμαίος Κοινοτικός βίος
και η ανθηρή
οικονομική κατάσταση της Βλαχικής ελίτ
οδηγεί στην ανάδειξη
ενός ιδιαίτερου προτύπου
ατομικής λειτουργίας για
το οποίο θα
μιλήσουμε σήμερα. Πρόκειται για
τον Βλάχο Ευεργέτη
και την συμβολή
του στην οργάνωση
του Νεοελληνικού κράτους.
Είναι
ο Κοινοτισμός που
διαμόρφωσε τον ευεργετισμό. Ο ευεργετισμός
αναπτύσσεται ως λόγος
ρηματικός και έμπρακτος
στο σημείο όπου
οι περιορισμοί – ίσως και
η ανημπόρια του
Εθνικού κράτους – αναδεικνύουν την
στρατηγική υπεροχή της
προσωπικότητας. Και αυτή η
προσωπικότητα είναι ο Ευεργέτης.
Ο Ευεργέτης είναι
ο άνθρωπος εκείνος
που υπερβαίνει το
παραδοσιακό συλλογικό «εμείς» , το
οποίο κυριαρχούσε στο
Κοινοτικό σύστημα μέσα στο
οποίο ζούσαν, και προσδιορίζει
τον εαυτό του ώς ένα
ιδιότυπο ατομικό «εγώ», το
οποίο επωμίζεται σκοπούς
και έργα στη
θέση της συντεταγμένης
Πολιτείας, των συλλογικοτήτων και
των θεσμών. Πραγματοποιεί
μία προσωπική διαδρομή
με όρους ατομικής
εποποιίας και ευποιίας στην
υπηρεσία του κοινού
αγαθού. Είναι η εξυπηρέτηση
του κοινού αγαθού
που συνιστά κρίσιμη
παράμετρο για την
συγκρότηση της ταυτότητας
του Ευεργέτη.
Δεν
πρόκειται για τον
επιδειξία πλούσιο. Ο Απόστολος
Αρσάκης, από την Μοτάχοβα
της Ηπείρου, υπέγραφε ως « πρόθυμος
και καλός πατριώτης». Πρόκειται για
τον άνθρωπο εκείνο
που υπερβαίνει ποικίλα
εμπόδια προκειμένου να
πραγματώσει τις επιταγές
της συνείδησής του.
Η
ευεργεσία για τον
Ευεργέτη αποτελεί συστατικό
πάθος που επικαθορίζει
την ατομική και
συλλογική του λειτουργία. Έχουν δηλαδή
οι Ευεργέτες ισχυρά
εσωτερικά κίνητρα και ηθικήεπιβράβευση που
τούς παρέχει η ιδεολογία τους. Πολλοί
έμειναν άγαμοι και
αφιερωμένοι στο «πρώτον
και θείον έργον» το
οποίον ήταν γι΄ αυτούς
« δια παντός το
καλόν της πατρίδος».
Εκφραστές
του Νεοελληνικού Διαφωτισμού οι Ευεργέτες , πίστευαν ότι
για να απελευθερωθεί
η Ελλάδα έπρεπε
πρώτα τα μορφωθούν
οι Έλληνες. Ενίσχυσαν λοιπόν
της εκπαίδευση και
τα σχολεία προκειμένου
να διαμορφωθεί το
Ελληνικό Έθνος και
ο Νέος Ελληνισμός. Τα σχολεία
της Μοσχόπολης και
του Μετσόβου αποτέλεσαν
αναγνωρισμένα Κέντρα του
Ελληνικού Διαφωτισμού.
Οι Βλάχικες
Κοινότητες άλλωστε,
αποτέλεσαν κοιτίδα και
φυτώριο του παροικιακού
ευεργετισμού.
Στο
φαινόμενο του ευεργετισμού
συγκλίνουν τρείς λειτουργίες :
Η προσωπική
λειτουργία καθιστά τον
Ευεργέτη «χρηματοφόρο υποκείμενο» έτοιμο να
παραχωρήσει προσωπικό πλούτο
για κοινωνικούς σκοπούς.
Η κοινωνική
λειτουργία διασφαλίζει τη
δημιουργία και την
αναπαραγωγή των θεσμών
εκείνων που εξασφαλίζουν
την κοινωνική ευρυθμία. Η
παιδεία, η υγεία, η δικαιοσύνη, η
Εθνική ασφάλεια και
η κοινωνική πρόνοια
συνιστούν βασικούς θεσμούς
που συγκρότησαν, χρηματοδότησαν και
υπηρέτησαν οι Ευεργέτες.
Τέλος, η Ιστορική λειτουργία καθιστά
τον Ευεργέτη «οργανικό
διανοούμενο», με την έννοια
ότι αναλαμβάνει την
οργάνωση της ανερχόμενης
αστικής τάξης, με όρους
όχι μόνο οικονομικής
και πολιτικής ισχύος, αλλά
κυρίως στο επίπεδο
της ιδεολογικής, νοοτροπικής και
πνευματικής διάκρισης, υπεροχής,
καθολικής αναγνώρισης και
εν τέλει ηγεμονικής
λειτουργίας.
Οι
Βλάχοι Ευεργέτες επιτέλεσαν
και τις τρείς
αυτές λειτουργίες προκειμένου
να συμβάλουν στην συγκρότηση του
Νεοελληνικού κράτους.
Ο
ευεργετισμός έχει ένα
ισχυρό ιδεολογικό υπόβαθρο
με τρία συστατικά :
Το αίσθημα
της Κοινότητας βίου
Την έμπρακτη
μέριμνα για τον
άλλον – ως χρέος, και
Την γενναιοδωρία
της χειρονομίας
Αυτό το
ιδεολογικό υπόβαθρο υπηρέτησαν
οι Βλάχοι Ευεργέτες
που με την
γενναιοδωρία της χειρονομίας
και τα φωτισμένα
τους οράματα συνδιαμόρφωσαν τη
Νεότερη και την
σύγχρονη Ελλάδα.
Η
προσωπική τους διαδρομή
με όρους ατομικής
εποποιίας και ευποιίας
εικονογραφείται από κορυφαίους
επιχειρηματίες που έδρασαν
ευεργετικά πάνω στο
τετράπτυχο :
Ιδιαίτερη
πατρίδα – παροικία – χώραδιαμονής – Εθνικό Κέντρο .
Στην ιδιαίτερη πατρίδα, έκαναν αισθητή
την παρουσία τους
με πρόδηλο το
αίσθημα του νόστου
στη γενέτειρα γη, στα
πατρώα εδάφη. Για παράδειγμα, ο Γεώργιος Αβέρωφ, αμέσως μετά
τα πρώτα χρόνια
της αποδημίας του, στο
Μέτσοβο που ήταν
η πατρίδα του, θεμελίωσε το
«Αβερώφειο» φαρμακείο (1874) . Ο Στέργιος
Δούμπας πάλι , από την Βλάστη
Μακεδονίας, ιδρύει στο
χωριό του το
«Δούμπειο» Παρθεναγωγείο.
Στην παροικία,
ευεργέτησαν με κάθε
τρόπο τους ομογενείς
παροίκους. Συντηρούν Ελληνικά σχολεία, Αρρεναγωγεία και
Παρθεναγωγεία, γυμνάσια, επαγγελματικές
σχολές, οργανώνουν εράνους,
συγκεντρώνουν χρυσά φλουριά
και οικοδομούν εκκλησίες
που αποτελούσαν τους
τόπους συνάντησης των
Βλάχων και των
οικογενειών τους.
Στην χώρα διαμονής, ο Σίμων
Σίνας , από την Μοσχόπολη
της Β. Ηπείρου, χρηματοδότησε
την Ακαδημία Βουδαπέστης. Ο Ευαγγέλης
Ζάππας, από το
Λάμποβο της Β.
Ηπείρου, ίδρυσε τα «Ζάππεια» Παρθεναγωγεία στην
Κωνσταντινούπολη και στην
Αδριανούπολη. Ο ΧρηστάκηςΖωγράφος, τα «Ζωγράφεια» Διδασκαλεία στο
Αργυρόκαστρο της Αλβανίας (1881) και λίγο
αργότερα το «Ζωγράφειο» Λύκειο στην
Κωνσταντινούπολη. Ο Νικόλαος
Δούμπας, γιός του Στέργιου
για τον οποίο μιλήσαμε, χρηματοδότησε το
Κοινοβούλιο και το
Μέγαρο Μουσικής της
Βιέννης. Αξίζει εδώ να
πούμε ότι ο
δρόμος μπροστά στο
Μέγαρο φέρει την
επωνυμία του, για αιώνια
ανάμνηση του ευεργέτη
και λέγεται Doumbastrasse. Ο Απόστολος Αρσάκης, με βαθιά
Ελληνική παιδεία, διετέλεσε γραμματέας
του Ηγεμόνα της
Βλαχίας Γρηγορίου Γκίκα, Βουλευτής , και Υπουργός
Εξωτερικών της Ρουμανίας.
Τέλος,
ευεργέτησαν το Εθνικό
Κέντρο συμβάλλοντας στη
συγκρότηση της Εθνικής
ταυτότητας και του
Εθνικού κράτους.
« έκαστος
ευφρονών και φιλόπατρις
ανήρ οφείλει
ου
μόνον να αγαπά
και ευλαβήται την
γήν εκείνην,
εφ΄ής
οι προπάτορές του
εγεννήθησαν και αυτός
είδε κατά
πρώτον
τας ζωογόνους ακτίνας
του ηλίου
και
έλαβε την ύπαρξίν
του,
αλλά
πρέπει και λυσιτελής
εις αυτήν, όσον ενέστι
να γίνηται»
παραγγέλλει στη διαθήκη του
ο Κωνσταντίνος Μπέλλιος ή
Βέλλιος από το
Λινοτόπι Μακεδονίας. Το διασπορικό
του ταξίδι τον
οδήγησε στο Βουκουρέστι
και στην Βιέννη
όπου και πέθανε (1838). Χρηματοδότησε το
Δημοτικό Νοσοκομείο «Ελπίς»
και την Εθνική
Βιβλιοθήκη, ενώ το «Βελλίειον» κληροδότημά του, που είναι
και σήμερα ενεργό, αναλαμβάνει τα
έξοδα δύο (2) Μακεδόνων κάθε
έτος για τις
σπουδές τους
Ο Γεώργιος Σίνας
στέλνει το 1830
μεγάλο χρηματικό ποσό
υπέρ των ορφανών
του αγώνα. Είναι η
πρώτη συνεισφορά Έλληνος
στο Νέο Ελληνικό
κράτος γι΄ αυτό στις
16 Μαίου 1830
δέχεται τις ευχαριστίες
του Κυβερνήτη Ιωάννη
Καποδίστρια. Στη συνέχεια
ο ίδιος Ευεργέτης
χρηματοδοτεί το Εθνικό
Αστεροσκοπείο, το Οφθαλμιατρείο,
το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο
και τον Μητροπολιτικό
Ναό
Ο
γιός του Σίμων
Σίνας (1810 – 1876) χρηματοδοτεί
την Σιναία Ακαδημία
Ο Γεώργιος Σταύρου
από τα Ιωάννινα, εκ
των ιδρυτών της
Εθνικής Τράπεζας της
Ελλάδος, αξιοποιεί πλείστα κληροδοτήματα
για το καλό
του Έθνους
Ο Ιωάννης Δομπόλης (1769 – 1850) από την
Κρουτσένιτσα της Ηπείρου ευεργέτησε
για την αναγέννηση
της Ελληνικής παιδείας.
Προσωπικός φίλος του
Ιωάννη Καποδίστρια έγραψε
στη Διαθήκη του :
« Ότε το 1809 εγνώρισα
τον μακαρίτη κόμητα
Καποδίστριαν Ιωάννην,
επεσχέθημεν αλλήλοις να
μεταχειρισθώμεν πάν μέσον
προς διάδοσιν της
δημοσίας παιδεύσεως εν
Ελλάδι. Έκτοτε ο σταθερός
σκοπός της ζωής
μου υπήρξε να
κατορθώσω να εκπληρώσω
πρεπόντως την δοθείσαν
υπόσχεσίν μου…». Τιμώντας
την υπόσχεσή του
ο Ιωάννης Δομπόλης ίδρυσε
το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο
Αθηνών. Να πούμε εδώ
ότι όλη η
οικογένεια Δομπόλη , ο παππούς
του Ιωάννης , ο
πατέρας του Τριαντάφυλλος και ο γιός αυτού Ιωάννης, ο ιδρυτής
του Πανεπιστημίου Αθηνών , είχαν στο
αίμα τους τον
ευεργετισμό. Επομένως στην οικογένεια
Δομπόλη αναγνωρίζεται η
διαγενεακή ευεργετική λειτουργία.
Οι Δημήτριος και
Αχιλλέας Ποστολάκας δωρίζουν
(1836) στην Εθνική Βιβλιοθήκη
την συλλογή τους
με σπάνιες και
ακυκλοφόρητες εκδόσεις
Οι αδελφοί Λάμπρου
καταθέτουν τον πυρήνα
της συλλογής του
Εθνικού Νομισματικού Μουσείου, ενώ
παράλληλα ιδρύουν την
Αρχαιολογική Εταιρεία Αθηνών
και τον Φιλολογικό
Σύλλογο «Παρνασσός»
Ο Ιωάννης Μπάγκας
χαρίζει στον Δήμο
Αθηναίων το ξενοδοχείο
του «Μέγας Αλέξανδρος», που ήταν
στην πλατεία Ομονοίας , και χρηματοδοτεί
σχολεία
Ο Απόστολος Αρσάκης
ιδρύει τα Αρσάκεια
Σχολεία
Ο Μιχαήλ Τοσίτσας
ιδρύει τα Τοσίτσεια
Σχολεία και χρηματοδοτεί
την λειτουργία φοιτητικής
εστίας στην Κηφισιά
και την δωρεάν
στέγη σε φοιτητές
από τα Ιωάννινα
Η
χήρα του Μιχαήλ, Ελένη
Τοσίτσα, χρηματοδοτεί το
Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών
Ο Γεώργιος Αβέρωφ ιδρύει την
Σχολή Ευελπίδων, το Καλλιμάρμαρο Παναθηναικό Στάδιο, τις
επανορθωτικές φυλακές Αβέρωφ, την
Γεωργική Σχολή στη
Λάρισα, τους αδριάντες του
Ρήγα Φεραίου και
του Γρηγορίου Ε΄ στα
Προπύλαια του Πανεπιστημίου,
έκανε την ναυπήγηση
του θωρηκτού Αβέρωφ
Ο Γεώργιος
Αβέρωφ, μαζί με τον Νικόλαο Στουρνάρη
και τον Μιχαήλ
Τοσίτσα, οι τρείς αυτοί
Μετσοβίτες Ευεργέτες ιδρύουν
το Εθνικό Μετσόβιο
Πολυτεχνείο
Ο Λυσίμαχος Καυταντζόγλου, γιός του
αρχιτέκτονα Λύσανδρου,
ιδρύει το Καυταντζόγλειο Στάδιο
στη Θεσσαλονίκη
Ο Κωνσταντίνος Ζάππας, ως εκτελεστής
του κληροδοτήματος που
άφησε ο εξάδελφός
του Ευαγγέλης Ζάππας, κτίζει το
Ζάππειο Μέγαρο
Με
συνεισφορές όλων των
Βλάχων Ευεργετών ιδρύθηκε
το Οφθαλμιατρείο Αθηνών
Η
συμμετοχή των Βλάχων
Ευεργετών, ατομική, συλλογική ή μέσω
των Ιδρυμάτων τους
στο Εθνικό γίγνεσθαι
είναι μεγάλη. Γνωστή είναι
η προσφορά του «Μπάγκειου»
Ιδρύματος, του «Καυταντζόγλειου» Ιδρύματος και
του Ιδρύματος «Τοσίτσα-Αβέρωφ».
Οι Μεγάλοι
αυτοί ευεργέτες είναι
παραδειγματικοί εκφραστές του νεωτερικού ευεργετισμού που
αποτέλεσε κεντρικό εργαλείο
στη διαμόρφωση του
Νεοελληνικού κράτους.
Κυρίες
και κύριοι,
Είναι
προφανές ότι ο
ευεργετισμός είναι ιστορικό
φαινόμενο και παραμένει
διαρκώς επίκαιρος. Ως κοινωνική
ανάγκη και ως
τρόπος κοινωνικής αλληλεγγύης.
Οι
Βλάχοι Ευεργέτες έδειξαν
ότι η ευεργεσία
δεν είναι υποχρέωση. Είναι πράξη
προσωπικής πραγμάτωσης,
ιστορικής συνειδητότητας και
κοινωνικής επίγνωσης. Είναι δηλαδή
ένας σημαντικός παράγοντας
που εγγυάται την
ιστορική συνέχεια των
λαών.
Ομιλία στην 8η Συνδιάσκεψη
της Παγκόσμιας Βλαχικής
Αμφικτυονίας
Οι φοιτήτριες του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας,Βασιλική Πουλάκη-Κωνσταντινίδου και Σταυρούλα Κουλουρίδη παρουσιάζουν τη ζωή του Ευγένιου Ευγενίδη και το έργο του Ιδρύματος.
Οι φοιτήτριες του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου, Ελπίδα Παπανικολάου και Ιωάννα Σουλιώτη παρουσιάζουν τη ζωή και το έργο της Αγγελικής Παναγιωτάτου.
H Anna Zielinska, φοιτήτρια στην Πολωνική Ναυτική Ακαδημία στη Gdynia και υπότροφος Erasmus για σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο,παρουσιάζει στα Πολωνικά το βιβλίο,
WOMEN, GENDER AND DIASPORIC LIVES LABOR, COMMUNITY, AND IDENTITY IN GREEK MIGRATIONS
“Women, Gender and Diasporic Lives” jest to książka napisana przez Evangelię Tastoglou. Autorka pochodzi z Grecji, gdyż urodziła się w Pireusie. Jest profesorem i przewodniczącym Katedry Socjologii i Kryminologii, Uniwersytetu Saint Mary w Kanadzie, członkiem the International Development Studies Program and Graduate Program in Women and Gender Studies. Ukończyła międzynarodowe prawo w zakresie praw człowieka, imigrantów i uchodźców. Laureatka wielu nagród i wyróżnień za osiągnięcia naukowe, takie jak the First Prize Greek Ministry of Education. W swoich publikacjach omawia tematy związane z płciom i migracją międzynarodową, migracją grecką, globalizacjom, imigracjom kanadyjską , imigrantami i mniejszościami oraz obywatelstwem, różnicami etnicznymi, wielokulturowościom i antyrasizmem. Jej publikacje są dobrze znane na świecie. Jest autorem wielu artykułów, rozdziałów książek, raportów badawczych. Do jej osiągnięć naukowych należą: Immigrant Women In Atlantic Canada: Challenges, Negotiations, Re-Constructions (2011); The Warmth Of The Welcome: Is Atlantic Canada A Home Away From Home For Immigrants? (2015); Women, Immigration and Violence (2015); Multiculturalism in Canada: Theories, Policy and Debates (2015).
Jednakże najbardziej znaną jest książka pt.: Women, Gender And Diasporic Lives: Labor, Community And Identity In Greek Migrations (2009). Została ona wydana w 2009 roku przez wydawnictwo Lexington Books. Książka obejmuje 14 aspektów kwestii społecznych, płci, emigracji i imigracji oraz roli kobiet i feminizmu. Całość zawiera 290 stron. Kolejne rozdziały prezentują następujące tematy: Gendering the Greek Diaspora; Gender and Labor; Greek Migrant Women in Germany; Women Networking for Families; The Business of Social Change; The Temptations of New Surroundings; Gender and Diasporic Communities; The Greeks in Canada; Immigration, Socio-Economic Mobility, and Ethnic Identity; Power, Gender, and Generation in a Greek-Canadian Community; Women’s Status in the Greek Colonies of Egypt; Gender and Identities; Living Diaspora “Back Home; Gender and Ethno-Regional Identity among Greek Australians; Black Greeks or White Africans? “Women, Gender, and Diasporic Lives” jest zbiorem artykułów i badań poświęconych kobietom i mężczyznom w diasporze greckiej. Jedenaście członków i współpracowników, wykorzystując różne metody badań archiwalnych, etnografię, obserwację uczestników i analizę ilościową, przedstawia głębokie i bardzo zróżnicowane analizy feministyczne dotyczące różnych aspektów doświadczenia diasporowego w Grecji. Zakres prac obejmuje zasięg geograficzny czterech kontynentów (Ameryka Północna, Europa, Australia, Afryka) i siedem krajów (USA, Kanada, Niemcy, Grecja, Australia, Egipt, Etiopia). Dotyka on zarówno historycznych doświadczeń osób żyjących w diasporach w wyżej wymienionych obszarach świata. Poprzez szerokie tematy pracy kobiet, aktywności społecznej i tożsamości jako ich koncepcji organizacyjnej, autorzy poruszają kwestie związane z problemami etnicznymi, klasą, pokoleniem i męskością. Szczegółowe studia przypadków opisują kobiety i agencje pracy, budowę instytucji wspólnotowych oraz negocjowanie i identyfikacje ich tożsamości. Poprzez pracę wielu współtwórców, książka ta jest cennym źródłem wiedzy i informacji dla wszystkich zainteresowanych płcią, diasporą, pracą czy współczesnymi studiami greckimi. Evangelia Tastsoglou, jako redaktorka, opracowała prace, które oferują wiedzę na temat pojawiających się problemów kobiet i sposobów, które nieuchronnie wpływają na ich życie w diasporze. Fenomenem książki jest jej pionierstwo literackie poświęcone wyłącznie doświadczeniom kobiet w diasporach greckich. Wprowadza kwestie kobiet w diasporze greckiej, zaczyna wypełniać ważne luki w badaniach, rodzi kwestie konsumpcjonizmu mediów, macierzyństwa, przedsiębiorczości i regionalizmu. Książka wnosi istotny wkład w badanie diaspory (języka greckiego), badania kobiet. Zawiera wiele nowych informacji, pytań i odpowiedzi na temat życia w diasporze.
W swojej pracy opierałam się na analizie rozdziału zatytułowanego “Status kobiety w koloniach greckich w Egipcie” napisana przez Matoula Tomar-Sideris. Jak wskazuje sam tytuł, rozdział ten poświęcony będzie kobietom i migracji podczas greckiej kolonizacji w Egipcie. Obecność Greków w Egipcie sięga czasów przed naszą erą. Historycznie zjawisko to nazywano Wielką Kolonizacją, w której uczestniczyło greckie polis. Była to kolonizacja wybrzeża Morza Śródziemnego i Morza Czarnego od VIII do VI. Autorka opiera się jednak na opisie Greków za panowania egipskiego władcy Muhammada Ali, na początku XIX wieku. Jak sama stwierdza, migracja jest procesem seksualnym, a wspólnota grecka założona w Egipcie na przełomie XIX i XX wieku stanowi kontynuację wielu lat tradycji podróżowania i osadnictwa. Jak wspomniano wcześniej, w niniejszym rozdziale opisana jest rola, status i działania różnych greckich kobiet w Egipcie w XIX i XX wieku. Rozdział ten zawiera analizę na wielu płaszczyznach: społecznej, gospodarczej, kulturalnej i polityczno-historycznej. Stworzenie wspólnoty greckiej w Egipcie na początku XIX wieku stwarzało ogromne możliwości rozwoju gospodarczego i społecznego państwa. Ponadto Grecy inwestowali w bawełnę, transport i przemysł. Pierwsze greckie społeczeństwo w Aleksandrii zostało założone w 1843 roku. Jednakże druga co do istoty grecka ortodoksyjna społeczność powstała w Kairze w 1853 roku. W międzyczasie pojawiły się inne społeczności, takie jak Mansuria, Port Said, Az-Zagazik. Grecy, którzy chcieli bogactwa, osiedlili się we wspólnocie i tworzyli małe wspólnoty braterskie. Kiedy osiedlili się na stałe, wracali do swojego kraju pochodzenia, aby wziąć ślub i powrócić z małżonkom do Egiptu i założyć rodzinę. W tej chwili rola kobiety zaczęła się napędzać. Greckie kobiety były w stanie dobrze przystosować się do wielokulturowego świata egipskiego. Odgrywały szczególną rolę w rodzinie, ponieważ wiele z nich było wykształconych, co poprawiło ich status w społeczeństwie. Rozwój demograficzny był uzależniony od warunków społecznych, demograficznych i historycznych panujących w krajach przyjmujących. Tabele w tym podrozdziale wskazują, że rozwój hellenizmu egipskiego wzrósł z końca XIX wieku do połowy XX wieku, a pod koniec pierwszego stulecia ponownie stanowiły 75% ludności. Na początku XX w. wskazują, że greckie społeczeństwa były pierwszymi i największymi społeczeństwami wszystkich zagranicznych stowarzyszeń wielokulturowych w Egipcie. Jeśli chodzi o podział społeczeństwa na mężczyzn i kobiety, można zauważyć znaczny odsetek populacji płci męskiej przeważającej nad kobietą. Może to wynikać z faktu, że społeczeństwo to było patriarchalne. Niższa proporcja kobiet wynikała również z faktu, że mężczyźni głównie migrowali na ziemie egipskie do pracy zarobkowej. Fakt, że kobiet było znacznie mniej, narzuciło ogromne granice zarówno mężczyznom, jak i całej logicznej strukturze i funkcjonowaniu społeczeństwa. “Życie bez kobiet” spowodowało, że podstawowe struktury społeczeństwa zostały zakłócone, co doprowadziło do szybkiego małżeństwa i założenia małej rodziny. Działalność Greków w Europie doprowadziła do opracowania niektórych modeli rozwoju wspólnoty greckiej. Hellenistyczny kolonializm pozwolił rodzinom rozwinąć strategie rodzinne, które pozwoliły im zachować swoją hegemonię gospodarczą i społeczną w hierarchii hellenistycznej i egipskiej. Autorka podaje przykłady rodzin, w których traktuje się kobiety jako cenny obiekt transakcyjny. Małżeństwa dokonywano między osobami o tym samym materialnym statusie. W rodzinach mniej zamożnych lub biednych rola kobiet była nadal bardzo ważna. W rodzinach niższych klas kobieta uniknęła pracy poza domem, ponieważ taka była zasada egipskiego zwyczaju. Kobieta w tradycji powinna opiekować się domem i rodziną zgodnie z kultem wiary. Nominacje w społeczeństwach greckich odbywały się z szacunkiem i tradycją. Każde nazwisko odnosiło się do sytuacji urodzenia dziecka, w której znaczącą rolę miała klasa i płeć. Wybór imion dla dziewcząt był bardziej dozwolony, ponieważ imiona chłopców musiały pochodzić z religii. W czasach, gdy egipski hellenizm przechodził przez fazę integracji, ważną rolę odegrała Virginia Benaki. Aktywnie uczestniczyła w sprawach kobiet i stworzyła “Greckie Stowarzyszenie Kobiet Egiptu” w celu ochrony zatrudnienia kobiet i ich godności. Ponadto wspierała kobiety, które migrują do Egiptu wyłącznie do celów biznesowych. Popierała walkę z “białą niewolą”, która w tamtych czasach była bardzo niebezpieczna dla kobiet podróżujących. Były one często sprzedawane egipskim kupcom lub zmuszane były do prostytucji. Aby temu zapobiec, Virginia współpracowała z Międzynarodowym Towarzystwem Ochrony Młodych Kobiet i stworzyła schronienie dla greckich kobiet w Aleksandrii i utworzyła sierociniec, gdzie młode dziewczyny mogły się nauczyć szycia i gotowania. Virginia była bardzo aktywna w życiu społecznym. W 1917 r. Stowarzyszenie Kobiet w Kairze, prowadzone przez Athenę Spetseropoulou i Marię Kotsik, założyło przedsiębiorstwo dobroczynne podobne do tego w Aleksandrii, które było szkołą. Była ona przeznaczona dla biednych dziewczyn z Kairu, które mogły nauczyć się pisać i czytać oraz zdobyć wiedzę, która dałaby im lepszy początek w życiu. Pomimo wielu nowo otwartych i ugruntowanych szkół dziewcząt, można było zauważyć, że chłopcy są jeszcze lepiej usytuowani w hierarchii wykształcenia. Odsetek chłopców uczęszczających do szkół w Aleksandrii zawsze był wyższy od procentu dziewcząt. Pomimo tego, w szkołach podstawowych, wyższych i technicznych uczono pisania i czytania oraz historii, matematyki i języka francuskiego. Wszystko to w celu uzyskania dobrego wykształcenia, a następnie pracy. Edukacja kobiet znacząco wpłynęła na demografię kolonii egipskich i ich rozwój społeczno-kulturowy. Początkowo uczestniczyły one w procesie edukacyjnym, jako nauczycielki. W szkołach wieczornych i weekendowych było o wiele więcej kobiet, które mogłyby poprawić swoje umiejętności w zakresie korespondencji, handlu, higieny lub matematyki. Pisząc o edukacji kobiet, warto wskazać Panagiotatou, która walczyła o podniesienie roli kobiet w społeczeństwie. Zażądała równości na rynku pracy i dostępu do edukacji. Ukończyła szkołę Arsakeion i walczyła o pokonanie bariery uniwersyteckiej, która nadal uważana była za terytorium męskie. Prowadziła szkołę pielęgniarską, w której uczyła zawodu młodych dziewcząt chcących zostać pielęgniarkami w przyszłości. Podczas wojny bałkańskiej wysłano pielęgniarki na front, aby pomóc rannym żołnierzom. Dla tradycyjnego greckiego społeczeństwa egipskiego zaangażowanie kobiet w nauce spowodowało problemy finansowe i społeczne. W miarę rozdzielania rodziny i pracy pozaziemska okupacja spowodowała, że kobiety stały się konkurencją dla mężczyzn, którzy określili rolę kobiet tylko w granicach domowych i sprzeciwiali się ruchom społecznym kobiet. Aby pokazać proces rozwoju kobiet w społeczeństwie, najlepiej wskazać wskaźnik, który wskazuje na ich włączenie do rynku pracy. Korzystając ze spisu ludności z 1897 r., Greckie kobiety, które zarabiały poprzez zatrudnienie, były raczej wyjątkiem. Dane wskazują, że kobiety, zostały sklasyfikowane jako bezrobotne. W późniejszych latach, choć odsetek populacji kobiet wzrósł, nadal stanowiły mniejszość na rynku pracy. Podczas spisu ludności w 1947 r. Nastąpił wzrost liczby kobiet pracujących. Trend wykazał, że prawie każda kobieta podjęła pracę zarobkową głównie w zakresie usług osobistych. To prawie czternaście razy więcej kobiet niż w 1897 roku.
Prezentowane dane wskazują, że rozwój egipskich kobiet pod koniec XIX wieku do połowy XX wieku wyglądał następująco: W czasach, gdy były mniejszością narodową, stanowiły niewielką część kobiet na rynku pracy. Miały mały dostęp do edukacji. W wyniku zmian demograficznych nastąpiła również zmiana na rynku pracy. Kobiety zostały zauważone i stały się coraz bardziej uprawnione w sektorach społecznych i gospodarczych. Od opieki ogniska domowego do aktywności politycznej stały się coraz bardziej zauważalne w życiu społeczeństwa. Greckie kobiety żyjące w rejonie Egiptu były pierwotnie nazywane akcesoriami dla mężczyzn. Były to dodatki dla każdego, kto był najważniejszy w rodzinie. Kobieta miała za zadanie produkować i wychowywać potomstwo, zaspokajając jego potrzeby i dbając o dom. Przez lata i wydarzenia, z którymi spotkało się społeczeństwo, kobieta zaczęła zyskiwać coraz większe znaczenie. Jej stan był coraz wyraźniejszy. Kobieta posiadała wiele praw i przywilejów. Nie była już tylko wierną służącą w domu i rodzinie. Stała się silnym i niezależnym elementem sceny politycznej i społecznej. Wiadomo, że wszystkie kobiety nie opuściły domów, aby rozpocząć karierę. Zmiany, które miały miejsce w społeczeństwie, miały na celu pokazania równości mężczyzn i kobiet w społeczeństwie, a nie sprowadzenia ich na boczny tor. Różnorodność społeczno-kulturowa, napięcia polityczne, były wynikiem dynamicznej działalności greckiej w Egipcie. Jednak spadek liczby społeczności osadników powrócił do centrum narodowości i wkładu, a nawet integracji tej części hellenizmu do ścigania rozwoju i modernizacji państwa greckiego. Grecy w jakiś sposób stali się ofiarami rozwoju historycznego, do jakiego byli mocno zaangażowani. Autorka tekstu na samym końcu postanowiła zacytować hasło, które w 1912 roku wypowiedziała Athena Roussaki-Germanou, która odnosiła się do roli kobiety w społeczeństwie. Hasło to brzmiało: “wymyślcie drogę dla kobiet”.
Χρησιμοποιούμε τα cookies για να διασφαλίσουμε ότι θα σου προσφέρουμε μια καλύτερη εμπειρία στην ιστοσελίδα μας.
Εάν συνεχίσεις να χρησιμοποιείς αυτό το site, θα υποθέσουμε ότι είσαι ευχαριστημένος/η με αυτό.Συμφωνώ
