Εφαρμογή των εννοιών και μεθόδων της Ιστορικής Δημογραφίας στο πεδίο της κοινωνικής, πολιτικής και ιστορικής πραγματικότητας. Δημογραφική διαδικασία και κοινωνική δυναμική. Συσχετίσεις και αλληλεπιδράσεις. Ιστορική Δημογραφία και κατάσταση νοοτροπιών. Αλληλοεπιδράσεις μεταξύ δημογραφικής δυναμικής και εξέλιξης των νοοτροπιών. Ποσοτικές τεχνικές στη μελέτη της γεννητικότητας, της γαμηλιότητας, της θνησιμότητας και των μεταναστευτικών κινήσεων.
Το μάθημα της Ιστορικής Δημογραφίας διδάσκεται στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών του Παντείου και του Ιονίου Πανεπιστημίου.
Η εξέταση του πληθυσμού στις διάφορες εκφάνσεις του και η ιστορική προσέγγιση που χαρακτηρίζει τις μεταβλητές του στα διάφορα επίπεδα ανάλυσης (φυσικό περιβάλλον, οικονομική δραστηριότητα, κοινωνικές δομές, ιδεολογικά και πολιτικά συστήματα, νοοτροπίες κ.λπ.) συνιστούν το αντικείμενο του μαθήματος.
Μελετώνται βασικές έννοιες και μέθοδοι της Ιστορικής Δημογραφίας. Δημογραφικά γεγονότα και φαινόμενα. Μοντέλα Ιστορικής εξέλιξης των πληθυσμών. Θεωρία της Δημογραφικής Μετάβασης σε νεότερα σχήματα. Η μελέτη των οικογενειών αποτελεί ένα προνομιακό πεδίο όπου η λογική της ιστορίας του πληθυσμού και των ποικίλων προσδιορισμών του εκδηλώνεται με τόπο συγκεκριμένο, εικονογραφώντας θεμελιώδεις μηχανισμούς της ιστορίας, ιδίως των νοοτροπιών. Διατρέχοντας τη μικρή ιστορία της οικογένειας αποκτάται μια προνομιακή θέαση θεμελιωδών μηχανισμών της μεγάλης Ιστορίας. Η διδασκαλία βασίζεται σε προσωπικές μας έρευνες για την Ιστορική Δημογραφία του Ελληνικού χώρου, τόσο του Ελλαδικού όσο και της Διασποράς, καθώς και στην εφαρμογή των εννοιών και μεθόδων της Ιστορικής Δημογραφίας, με κύρια παραδείγματα τον πληθυσμό της Λευκάδας (17ος-20ος αιώνας) και τον Αιγυπτιώτη Ελληνισμό (19ος-20ος αιώνας). Ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί σε κρίσιμες στιγμές όπως: κατοχή – αντίσταση – εμφύλιος, παροικιακός ελληνισμός, νοοτροπικός εκσυγχρονισμός κ.λπ.
Εποποιία και ευποιία είναι τα δύο εμβληματικά σημαίνοντα που συνοψίζουν το ιστορικό αποτύπωμα του περάσματος των Ελλήνων από τη χώρα του Νείλου στο πλαίσιο συγκρότησης, ανάπτυξης, ακμής και παρακμής του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού. Μια πορεία, που οδηγός της και δεσπόζουσα πτυχή της – μεταξύ άλλων – ήταν και «ο δρόμος του βαμβακιού». Αυτός ο δρόμος ένωνε τη βιομηχανική κυριαρχική Ευρώπη με την αγροτική αποικιοκρατούμενη Μέση Ανατολή, μέσα από δίκτυα και μηχανισμούς όπου οι Αιγυπτιώτες Έλληνες αποτελούσαν αποφασιστικό κρίκο σδτην αλυσίδα των αλληλεξαρτήσεων, αλληλεπιδράσεων, αντιφάσεων, συγκρούσεων, συνθέσεν και τραγωδιών που διέτρεχαν την παγκόσμια οικονομική, πολιτικής και ιδεολογική σκηνή στην ιστορική της εξέλιξη: εδώ εντοπίζεται η διάσταση της εποποιίας. Παράλληλα, οι ιδέες και οι πολιτισμοί που πλαισίωναν τις τροχιές και τις συναντήσεις στους δρόμους του βαμβακιού, διαμόρφωσαν και υποστήριξαν ένα στοιχείο αποφασιστικό για την πολιτισμική, κοινωνική και θεσμικής συγκρότηση του σύγχρονου Ελληνισμού: Την ιδεολογία και πρακτική του ευεργετισμού, όπου ακριβώς εδράζεται η διάσταση της ευποιίας.
Η θεσμική συγκρότηση, η κοινωνική και η οικονομική δραστηριότητα του παροικιακού Ελληνισμού της Αιγύπτου, η διαμόρφωση ιδιαίτερης ταυτότητας μαζί με την ανάδειξη της αστικής ιδεολογίας του ευεργετισμού, που εγκαλεί τα άτομα ως «χρηματοφόρα υποκείμενα» ικανά να αναλάβουν με όρους ατομικού έργου αντικείμενα «συλλογικά», αποτελούν τα κυριότερα σημεία που εστιάζεται το μάθημα.
Ο Παναγιώτης Καρματζός, από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, με πλούσια δράση στα Γράμματα και στις Τέχνες, τόσο στον Αιγυπτιακό, όσο και στον Ελλαδικό χώρο παρουσιάζει τον ποιητή Γλαύκο Αλιθέρση.
www.panteion.gr
www.ionio.gr
www.eens.org (European Society of Modern Greek Studies)
www.hellenicsociety.org.uk/frame.htm (The society for the promotion of Hellenic studies)
www.economia.gr
www.costopoulosfoundation.org
www.kareliafoundation.org.gr
www.eie.gr
www.elia.org.gr
www.mfa.gr
http://anemi.lib.uoc.gr
Η Εταιρεία Μελέτης Ελληνικής Διασποράς διοργάνωσε στην Αθήνα, στις 6 Ιουνίου 2008, Διεθνή Επιστημονική Ημερίδα, με θέμα «Η Φυγή των Αιγυπτιωτών Ελλήνων» χάρη στην ευγενική υποστήριξη του Ιδρύματος Ι. Φ. Κωστοπούλου. Η Ημερίδα, η οποία προσείλκυσε ιστορικούς και ερευνητές από Πανεπιστήμια των Η.Π.Α, Μεγάλης Βρετανίας, Αιγύπτου και Ελλάδας εστίασε στην έξοδο των Ελλήνων από την Αίγυπτο κατά την δεκαετία του 1950 και τις αρχές του 1960. Η εξέταση του σημαντικού αυτού κεφαλαίου της ιστορίας της Ελληνικής Διασποράς έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς Έλληνες της Αιγύπτου – Αιγυπτιώτες όπως καθιερώθηκε η ονομασία τους – να ακούσουν νέες οπτικές και να σκεφθούν πάνω στο ζήτημα της τελευταίας φάσης της τόσο σημαντικής και δημογραφικά εκτεταμένης Ελληνικής παρουσίας στην Αίγυπτο για πάνω από εκατό χρόνια. Δόθηκε επίσης η δυνατότητα σε όλους τους παρευρισκόμενους να εξετάσουν την διαχρονική σταθερά της Ελληνοαιγυπτιακής φιλίας που άντεξε τους κλυδωνισμούς της Ελληνικής Φυγής του ΄60.
Τα πρακτικά της Ημερίδας εκδόθηκαν σε ειδική έκδοση από το περιoδικό Journal of the Hellenic Diaspora στην Αγγλική Γλώσσα [(volume 35.2 (2009)]
Το κείμενο που ακολουθεί είναι του Παναγιώτη Καρματζού, Φιλολόγου – συγγραφέα. Γράφτηκε στις αρχές του 1970 , τις παραμονές της αναχώρησής του από την Αλεξάνδρεια.
F U G A
Όταν καθίζαμε στο τραπέζι, δεν έλεγα τίποτα, γιατί ήρθανε τα πρωτοβρόχια και μαζί τους πέσανε τα φύλλα και φύγανε οι φίλοι. Με συγκινούσε η φυγή τους, το μέλλον τους κ΄οι μικρές τους ανησυχίες. Στο ρυθμό
Της ζωής εκείνης τις τελευταίες ΄μέρες ήταν συνηθισμένο ν΄ακούς κραυγές απελπισίας, Διονυσιακής λατρείας και παρθενικής υμενοκτονίας. Ήθελες δεν ήθελες λογάριαζες τα πλοία της γραμμής και με βέβαιη
Απάντηση ΄ρωτούσες ξανά και ξανά και ξανά. – Είστε και σείς ; Δεν πίστευες στην τόλμη τους και προσπαθούσες να εξακριβώσης την ζημιά του σπασμένου καθρέφτη.
Όλοι βρήκαν μια λύση και τακτοποιήθηκαν – ποιος λίγο, ποιος πολύ – σύμφωνα με τα σχέδιά τους και το κουράγιο τους. Κι εμείς τι γίναμε ; Μείναμε να προσμένωμε το τέλος, το μηδέν της αθανασίας με συντροφιά
Την τόλμη μας. Με συντροφιά να βαδίζωμε «κόντρα στον τυφώνα» και στις κακοτοπιές.
Ναι, γιατί εμείς κ΄η εποχή μας γινήκαμε ένα. Γιατί δρόμος δεν υπάρχει. Γιατί στερέψανε τα λόγια κι αυγάτισε η θέληση. Και να λές πάω εκεί. Και νάναι η μοίρα σου.
Να θέλης να μιλήσης και να ξεχνάς τα λόγια σου. Να θέλης να ζήσης και νάσαι τσακισμένος.
Τώρα θυμήσου τα λόγια τα Καβαφικά. «Δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό». Μείνε να βασανίζεσαι εδώ, γιατί εσύ ξεχάστηκες.
Ύστερα η ιστορία απλώθηκε, ξαπλώθηκε, γιγαντώθηκε. Κι ως ήταν φυσικό η πίστη μου κλονίστηκε.
Ο 19ος και οι αρχές του 20ου αιώνα αποτελούν την «εποχή της αυτοκρατορίας», δηλαδή την παγκόσμια επέκταση του αποικιοκρατικού συστήματος με κέντρο τις δυτικές μητροπόλεις. Η δυναμική του και οι αντιφάσεις του κορυφώνονται και παίρνουν μορφές που οδηγούν στην κρίση και διάλυση του εν λόγω συστήματος κατά τον «βραχύ εικοστό αιώνα» 1914-1991.
Η λειτουργία του παροικιακού Ελληνισμού στην ιστορική αυτή περίοδο υπήρξε ουσιαστική, η δε επίπτωση της τόσο στις τοπικές πραγματικότητες όσο και στη συγκρότηση του Νέου Ελληνισμού, ήταν καθοριστική.
Οι παραδόσεις του μαθήματος στη διάρκεια του χειμερινού εξαμήνου εστιάζονται στην πορεία εγκατάστασης των Ελλήνων στην Αίγυπτο και στη διαδικασία δημιουργίας και ανάπτυξης της εκεί Ελληνικής παροικίας. Επομένως, πέρα από τα ζητήματα που δυνδέονται με την ιστορική και οικονομική διάσταση της αποδημίας, τίθενται και ζητήματα αναφορικά με τη θέση και τον λειτουργικό ρόλο των Ελλήνων παροίκων καθώς και των σχέσεων που ανέπτυξαν με τους δυτικούς αποίκους, στην πολυπολιτισμική Αίγυπτο εκείνης της εποχής. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο τρίπτυχο (παροικία – ιδιαίτερη πατρίδα – Εθνικό Κέντρο) της λειτουργίας των Ελλήνων ευεργετών και στην ιδεολογία τους ευεργετισμού.
Η Εταιρεία Μελέτης Ελληνικής Διασποράς στοχεύει στην διαρκή κατάρτιση και εκπαίδευση φοιτητών και ερευνητών μέσα από την διοργάνωση θεματικών σεμιναρίων και διαλέξεων. Η Ε.Μ.Ε.ΔΙΑ. σκοπεύει να καταρτίσει προγράμματα σεμιναρίων και διαλέξεων ικανοποιώντας τις απαιτήσεις της σύγχρονης εκπαίδευσης και έρευνας, ώστε να προσφέρεται μια οργανωμένη και εκσυγχρονισμένη διαρκής εκπαίδευση. Επιπλέον, στόχος της Ε.Μ.Ε.ΔΙΑ είναι να αποτελέσει ένα διεθνή πυλώνα ζωντανής κοινότητας που θα θέσει στην ελληνική επιστημονική κοινότητα τους προβληματισμούς, τις καινοτομίες και την πρόοδο της έρευνας και της γνώσης.
Τέλος, ηθική επιταγή και ζωτική ανάγκη αποτελεί για την Ε.Μ.Ε.ΔΙΑ. η κατάρτιση των φοιτητών και των νέων ερευνητών. Για το σκοπό αυτό στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της εταιρείας θα οργανωθούν ομάδες εργασιών σε όλο το εύρος της ιστορικής έρευνας που αφορά στην ελληνική διασπορά.
Η έρευνα και η συγκέντρωση όλων των πληροφοριών και των υλικών με θέμα την Ελληνική Διασπορά αποτελεί αφετηριακό πεδίο αναφοράς μας. Η προβολή και η δημοσιοποίηση πάσης φύσεως έγκυρων πρωτοβουλιών, ενεργειών, ευεργεσιών, προτάσεων και ιδεών πού προέρχονται ή αναφέρονται στην Ελληνική Διασπορά αποτελεί σταθερή μέριμνά μας.
Kάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να συμβάλει καταθέτοντας τις προτάσεις του στο info@hellenicdiaspora.com
Βιογραφικό Μ. Τομαρά – Σιδέρη
Η Εταιρεία Μελέτης Ελληνικής Διασποράς (Ε.Μ.Ε.ΔΙΑ) δημιουργήθηκε το 2008 με πρωτοβουλία της Ματούλας Τομαρά – Σιδέρη. Με την υποστήριξη του ιδρύματος «Ιωάννου Κωστοπούλου» τον Ιούνιο 2008 διοργάνωσε στην Αθήνα την πρώτη Διεθνή Επιστημονική Ημερίδα με θέμα την «Φυγή» των Αιγυπτιωτών Ελλήνων.
Η Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη είναι Καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, όπου διδάσκει τα μαθήματα «Ιστορική Δημογραφία» και «Παροικιακός Ελληνισμός και Ευεργετισμός». Ίδρυσε το 2004 τον Όμιλο Μελέτης Αιγυπτιώτη Ελληνισμού και είναι η πρώτη που εισήγαγε τη διδασκαλία του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού στο ελληνικό πανεπιστήμιο. Είναι πτυχιούχος της Παντείου ΑΣΠΕ. Ολοκλήρωσε μεταπτυχιακές σπουδές ιστορίας, ιστορικής δημογραφίας και κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Paris-I- Σορβόννη και στην École des hautes études en sciences sociales.
Στα βιβλία της περιλαμβάνονται και τα ακόλουθα: «La population de Leucade au XIXe siècle» (1985), «Συγκρότηση και διαδοχή των γενεών στην Ελλάδα του 19ου αιώνα – Η δημογραφική τύχη της νεότητας» (1986), «Ανωτάτη εκπαίδευση και κοινωνική επιλογή» (1991), «Ευεργετισμός και προσωπικότητα, ευεργέτες Έλληνες του Καΐρου» (2002), «Αλεξανδρινές οικογένειες: Χωρέμη, Μπενάκη, Σαλβάγου» (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών, εκδ. ΚΕΡΚΥΡΑ, 2006), Οι ‘Ελληνες του Καΐρου (2007), «Women, Gender and Diasporic Lives» (συλλογικό, 2009), «Ο Αιγυπτιώτης Ελληνισμός στους δρόμους του βαμβακιού», (εκδ. ΚΕΡΚΥΡΑ, 2011). Είναι μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Journal of the Hellenic Diaspora (JHD) και έχει γράψει πολλά επιστημονικά άρθρα στην ελληνική και αγγλική γλώσσα σχετικά με το ζήτημα της Ελληνικής Διασποράς. Διδάσκει και στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Ιστορική Δημογραφία» του Ιονίου Πανεπιστημίου.
