Ορισμός του Πεδίου Δημογραφία-Ιστορική Δημογραφία. Δημογραφικά συμβάντα, δυναμική του πληθυσμού. Ορισμός του αντικειμένου: οι πληθυσμοί του παρελθόντος και η ένταξη της δυναμικής των πληθυσμών αυτών στην ιστορική διαδικασία. Πληθυσμός «παλαιού» τύπου, πληθυσμός «σύγχρονου» τύπου, δημογραφική μετάβαση. Μεθοδολογία: μελέτη των δημογραφικών συμβάντων (γέννηση, γάμος, θάνατος, μετανάστευση).
Εφαρμογή των εννοιών και μεθόδων της Ιστορικής Δημογραφίας στο πεδίο της κοινωνικής, πολιτικής και ιστορικής πραγματικότητας. Δημογραφική διαδικασία και κοινωνική δυναμική. Συσχετίσεις και αλληλεπιδράσεις. Ιστορική Δημογραφία και κατάσταση νοοτροπιών. Αλληλοεπιδράσεις μεταξύ δημογραφικής δυναμικής και εξέλιξης των νοοτροπιών. Ποσοτικές τεχνικές στη μελέτη της γεννητικότητας, της γαμηλιότητας, της θνησιμότητας και των μεταναστευτικών κινήσεων.
Το μάθημα της Ιστορικής Δημογραφίας διδάσκεται στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών του Παντείου και του Ιονίου Πανεπιστημίου.
Η εξέταση του πληθυσμού στις διάφορες εκφάνσεις του και η ιστορική προσέγγιση που χαρακτηρίζει τις μεταβλητές του στα διάφορα επίπεδα ανάλυσης (φυσικό περιβάλλον, οικονομική δραστηριότητα, κοινωνικές δομές, ιδεολογικά και πολιτικά συστήματα, νοοτροπίες κ.λπ.) συνιστούν το αντικείμενο του μαθήματος.
Μελετώνται βασικές έννοιες και μέθοδοι της Ιστορικής Δημογραφίας. Δημογραφικά γεγονότα και φαινόμενα. Μοντέλα Ιστορικής εξέλιξης των πληθυσμών. Θεωρία της Δημογραφικής Μετάβασης σε νεότερα σχήματα. Η μελέτη των οικογενειών αποτελεί ένα προνομιακό πεδίο όπου η λογική της ιστορίας του πληθυσμού και των ποικίλων προσδιορισμών του εκδηλώνεται με τόπο συγκεκριμένο, εικονογραφώντας θεμελιώδεις μηχανισμούς της ιστορίας, ιδίως των νοοτροπιών. Διατρέχοντας τη μικρή ιστορία της οικογένειας αποκτάται μια προνομιακή θέαση θεμελιωδών μηχανισμών της μεγάλης Ιστορίας. Η διδασκαλία βασίζεται σε προσωπικές μας έρευνες για την Ιστορική Δημογραφία του Ελληνικού χώρου, τόσο του Ελλαδικού όσο και της Διασποράς, καθώς και στην εφαρμογή των εννοιών και μεθόδων της Ιστορικής Δημογραφίας, με κύρια παραδείγματα τον πληθυσμό της Λευκάδας (17ος-20ος αιώνας) και τον Αιγυπτιώτη Ελληνισμό (19ος-20ος αιώνας). Ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί σε κρίσιμες στιγμές όπως: κατοχή – αντίσταση – εμφύλιος, παροικιακός ελληνισμός, νοοτροπικός εκσυγχρονισμός κ.λπ.
Εποποιία και ευποιία είναι τα δύο εμβληματικά σημαίνοντα που συνοψίζουν το ιστορικό αποτύπωμα του περάσματος των Ελλήνων από τη χώρα του Νείλου στο πλαίσιο συγκρότησης, ανάπτυξης, ακμής και παρακμής του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού. Μια πορεία, που οδηγός της και δεσπόζουσα πτυχή της – μεταξύ άλλων – ήταν και «ο δρόμος του βαμβακιού». Αυτός ο δρόμος ένωνε τη βιομηχανική κυριαρχική Ευρώπη με την αγροτική αποικιοκρατούμενη Μέση Ανατολή, μέσα από δίκτυα και μηχανισμούς όπου οι Αιγυπτιώτες Έλληνες αποτελούσαν αποφασιστικό κρίκο σδτην αλυσίδα των αλληλεξαρτήσεων, αλληλεπιδράσεων, αντιφάσεων, συγκρούσεων, συνθέσεν και τραγωδιών που διέτρεχαν την παγκόσμια οικονομική, πολιτικής και ιδεολογική σκηνή στην ιστορική της εξέλιξη: εδώ εντοπίζεται η διάσταση της εποποιίας. Παράλληλα, οι ιδέες και οι πολιτισμοί που πλαισίωναν τις τροχιές και τις συναντήσεις στους δρόμους του βαμβακιού, διαμόρφωσαν και υποστήριξαν ένα στοιχείο αποφασιστικό για την πολιτισμική, κοινωνική και θεσμικής συγκρότηση του σύγχρονου Ελληνισμού: Την ιδεολογία και πρακτική του ευεργετισμού, όπου ακριβώς εδράζεται η διάσταση της ευποιίας.
Η θεσμική συγκρότηση, η κοινωνική και η οικονομική δραστηριότητα του παροικιακού Ελληνισμού της Αιγύπτου, η διαμόρφωση ιδιαίτερης ταυτότητας μαζί με την ανάδειξη της αστικής ιδεολογίας του ευεργετισμού, που εγκαλεί τα άτομα ως «χρηματοφόρα υποκείμενα» ικανά να αναλάβουν με όρους ατομικού έργου αντικείμενα «συλλογικά», αποτελούν τα κυριότερα σημεία που εστιάζεται το μάθημα.
Ο 19ος και οι αρχές του 20ου αιώνα αποτελούν την «εποχή της αυτοκρατορίας», δηλαδή την παγκόσμια επέκταση του αποικιοκρατικού συστήματος με κέντρο τις δυτικές μητροπόλεις. Η δυναμική του και οι αντιφάσεις του κορυφώνονται και παίρνουν μορφές που οδηγούν στην κρίση και διάλυση του εν λόγω συστήματος κατά τον «βραχύ εικοστό αιώνα» 1914-1991.
Η λειτουργία του παροικιακού Ελληνισμού στην ιστορική αυτή περίοδο υπήρξε ουσιαστική, η δε επίπτωση της τόσο στις τοπικές πραγματικότητες όσο και στη συγκρότηση του Νέου Ελληνισμού, ήταν καθοριστική.
Οι παραδόσεις του μαθήματος στη διάρκεια του χειμερινού εξαμήνου εστιάζονται στην πορεία εγκατάστασης των Ελλήνων στην Αίγυπτο και στη διαδικασία δημιουργίας και ανάπτυξης της εκεί Ελληνικής παροικίας. Επομένως, πέρα από τα ζητήματα που δυνδέονται με την ιστορική και οικονομική διάσταση της αποδημίας, τίθενται και ζητήματα αναφορικά με τη θέση και τον λειτουργικό ρόλο των Ελλήνων παροίκων καθώς και των σχέσεων που ανέπτυξαν με τους δυτικούς αποίκους, στην πολυπολιτισμική Αίγυπτο εκείνης της εποχής. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο τρίπτυχο (παροικία – ιδιαίτερη πατρίδα – Εθνικό Κέντρο) της λειτουργίας των Ελλήνων ευεργετών και στην ιδεολογία τους ευεργετισμού.
